Annie Easley trong phòng điều khiển ở NASA vào năm 1981. Bà công tác tại cơ quan vũ trụ trong 34 năm trước khi nghỉ hưu vào năm 1989. Nguồn: NASA

Vào ngày 8/5/1962, một vụ phóng tên lửa đầy uy lực đã diễn ra tại Mũi Canaveral ở Florida. Lần phóng này là cuộc thử nghiệm năng lực thám hiểm không gian của NASA, nó mang theo hy vọng tạo nên dấu ấn đột phá trong cuộc đua không gian thời Chiến tranh Lạnh giữa Hoa Kỳ và Liên Xô.

Nhưng sau 54 giây phóng lên, tên lửa đã phát nổ.

Tên lửa có hai phần: Một tên lửa đẩy Atlas để đẩy nó rời khỏi mặt đất và tầng trên Centaur có nhiệm vụ đưa nó ra khỏi bầu khí quyển của Trái đất.

Một phân tích xác định rằng các tấm cách nhiệt trong Centaur, sử dụng hỗn hợp dễ cháy gồm hydro lỏng và oxy lỏng làm nhiên liệu đẩy, đã không thể chịu được áp suất và bị vỡ, gây ra vụ nổ.

Annie Easley – nhân viên tại Trung tâm nghiên cứu Lewis của NASA ở Cleveland (nay là Trung tâm nghiên cứu Glenn) – được giao nhiệm vụ quan trọng là sửa lại thiết kế của Centaur. Khác với hầu hết những người làm việc trong dự án, bà không phải là kỹ sư. Easley thậm chí còn chưa tốt nghiệp đại học. Nhưng bà là nhà toán học và lập trình viên máy tính xuất sắc, rất giỏi trong việc giải quyết vấn đề.

Bộ Quốc phòng đưa ra kết luận rằng Centaurkhông thể đưa vào sử dụng trong ít nhất vài năm nữa, và đây là một bước lùi nghiêm trọng đối với Hoa Kỳ.

Nhưng, ngạc nhiên thay, chỉ 18 tháng sau, vào ngày 27/11/1963, hệ thống tên lửa được thiết kế lại đã thành công phóng vào không gian. Đây là khởi đầu của một kỷ nguyên mới trong lĩnh vực du hành vũ trụ, và các tính toán của Easley đóng vai trò quan trọng với sứ mệnh này.

Trong 34 năm công tác tại NASA và sau này, bà đã chứng kiến các tầng tên lửa Centaur mang theo nhiều vệ tinh và tàu thăm dò không gian liên hành tinh vào vũ trụ, bao gồm Voyager, Pioneer, Viking và Cassini. Công nghệ thiết kế Centaur cũng được tích hợp vào tên lửa Saturn đưa con người lên Mặt trăng, và cho chương trình tàu con thoi. Tầng đẩy Centaur vẫn còn được sử dụng cho đến tận bây giờ.

Easley được NASA tuyển dụng vào năm 1955 để làm việc tại Trung tâm Lewis với vai trò máy tính con người – nhóm phụ nữ tài năng đã tính toán và giải các bài toán phức tạp trước khi máy tính cơ học đủ mạnh xuất hiện để thực hiện công việc này.

Tài năng là vậy, nhưng Easley vẫn gặp nhiều kì thị, trắc trở trong công việc và phải hứng chịu những điều bất công vì bà là người Da đen. Song, Easley đã không để những rào cản ấy ngăn mình bước tới thành công.

Annie Jean McCrory sinh ngày 23/4/1933 tại Birmingham, Alabama. Bà tốt nghiệp thủ khoa trường trung học Holy Family. Ban đầu, Annie dự định trở thành điều dưỡng vì đây là một nghề nghiệp ổn định, nhưng rồi chuyển hướng sang ngành dược. Theo bà, có lẽ niềm hứng thú này tới từ việc nhìn thấy dược sĩ làm việc tại một hiệu thuốc gần nhà. Annie theo học ngành Dược tại Đại học Xavier Louisiana ở New Orleans, nhưng bỏ học sau hai năm để kết hôn với Theodis Easley, một quân nhân, và trở về Birmingham, nơi bà làm giáo viên thay thế trong thời gian ngắn.

Vào thời đó, người da đen bị tước quyền bầu cử. Khi đăng ký bỏ phiếu ở Birmingham, bà nhận được thông báo rằng mình phải làm bài kiểm tra và nộp thuế bầu cử. Nhưng sau đó, một người ở cục đăng ký cử tri thấy trình độ học vấn của Annie ghi trên đơn đăng ký nên miễn cho bà. Người đó nói rằng: “Bà đã học ở Đại học Xavier. Hai đô la.” Sự việc này thúc đẩy Annie giúp đỡ những người da đen không được học hành chuẩn bị cho bài kiểm tra.

Sau khi chồng bà hoàn thành nghĩa vụ quân sự vào năm 1954, hai người chuyển đến Cleveland để ở gần gia đình chồng. Annie dự định tiếp tục học để trở thành dược sĩ, nhưng chương trình gần nhất là ở Columbus, Ohio, cách đó hơn 225km, vì thế bà đành ở nhà làm nội trợ.

Một ngày nọ vào năm 1955, bà đọc thấy trên tờ báo địa phương về hai chị em sinh đôi làm việc như máy tính con người tại Ủy ban Cố vấn Quốc gia về Hàng không (sau này trở thành NASA vào năm 1958). Easley, người rất giỏi toán ở trường, đã bị tin tức này cuốn hút. Cơ quan này nằm ở Cleveland, vì thế ngay hôm sau bà đã lái xe đến đây và nộp đơn đăng ký. Easley thành công trúng tuyển và trở thành nhân viên da đen thứ tư trong lực lượng lao động gồm 2.500 người của Trung tâm Nghiên cứu Lewis.

Trách nhiệm của bà đã thay đổi và tăng lên trong nhiều thập niên. Bà trở thành một lập trình viên máy tính, làm việc với các ngôn ngữ như Chương trình Hợp ngữ Tối ưu hóa Tượng trưng, được phát triển cho IBM 650 – một máy xử lý dữ liệu ban đầu, và Hệ thống Dịch công thức (Fortran). Bà phân tích các hệ thống xử lý chuyển đổi năng lượng và hỗ trợ thiết kế công nghệ năng lượng thay thế, bao gồm cả pin dùng trong các phương tiện lai đầu tiên.

NASA nổi tiếng với việc nhận diện và thúc đẩy các cá nhân tài năng, nhưng tổ chức này cũng không thoát khỏi những ảnh hưởng tiêu cực của xã hội, và Easley đã phải trải qua sự kỳ thị và gặp rào cản vì giới tính và màu da của mình.

Một hành vi phân biệt đối xử mang tính biểu tượng: Trong một dự án, bức ảnh chụp nhóm sáu người trong đó có bà đã được phóng to và trưng bày công khai, nhưng nó bị cắt mất ảnh của bà.

Không chỉ vậy, Easley còn gặp phải các vấn đề trọng yếu hơn: Bà được thuê với mức lương thấp hơn những người làm cùng công việc. Và khi hỏi lý do, bà được trả lời rằng không có vị trí nào “còn trống” với mức lương đó nữa.

Nhưng Easley vẫn giữ thái độ tích cực. Bà nói rằng: “Bạn có thể kiểm soát tài chính của tôi, nhưng bạn không thể kiểm soát cuộc sống của tôi”.

Trong những năm 1970, Easley quay lại đại học để lấy bằng, lần này là chuyên ngành toán học, một phần là để được các đồng nghiệp coi trọng hơn, những người không coi bà là “chuyên gia”. Và tuy NASA thường hoàn trả học phí cho nhân viên, nhưng yêu cầu của bà đã bị từ chối và Easley phải tự bỏ tiền đi học. Vì thế, bà vừa học vừa làm và rồi nghỉ ba tháng không lương để hoàn thành việc học, tốt nghiệp với bằng Cử nhân Khoa học tại Đại học Cleveland State.

Trong giai đoạn sau của sự nghiệp, Easley trở thành hình mẫu cho những người khác, bà tham gia tuyển dụng cho NASA và hướng dẫn sinh viên. Bà cũng trở thành cố vấn tại Ủy ban Cơ hội Việc làm Bình đẳng để đấu tranh chống lại các vấn đề phân biệt đối xử đang tiếp diễn.

Vào ngày 1/2/2021, Liên minh Thiên văn Quốc tế đã đặt tên cho một miệng núi lửa rộng hơn 4km ở bán cầu Nam Mặt trăng là Easley.

Nguồn: New York Times

Bài đăng KH&PT số 1334 (số 10/2025)