Cuối năm ngoái, nhà đầu tư người Mỹ Tommy Leep đã đăng một dòng tweet ngắn đến nay vẫn còn gây nhiều tranh cãi trong cộng đồng khởi nghiệp. Leep viết: “Hãy xóa bỏ cụm từ ‘công nghệ khí hậu’ (2019-2024)”.

Công nghệ khí hậu đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong thời gian gần đây: điển hình là sự sụp đổ của Northvolt (Thụy Điển), công ty khởi nghiệp về công nghệ khí hậu nổi tiếng ở châu Âu, đã nộp đơn xin phá sản vào tháng 11 năm ngoái. Với mục tiêu sản xuất pin lithium-ion bền vững dành cho xe điện và các hệ thống lưu trữ năng lượng, công ty này từng được xem là biểu tượng công nghiệp xanh của Thụy Điển và niềm hy vọng giúp châu Âu giảm phụ thuộc vào pin Trung Quốc. Startup này đã nhận được sự hỗ trợ từ các tập đoàn lớn như Vargas, Volkswagen và BMW.

Cũng giống như nhiều lĩnh vực khác, “mùa đông gọi vốn” đang bao trùm lên các công ty khởi nghiệp về công nghệ khí hậu trên khắp thế giới. Theo dữ liệu của PitchBook, nguồn vốn đầu tư mạo hiểm vào công nghệ khí hậu trên toàn cầu đã giảm trong ba năm liên tiếp, từ 25,9 tỷ USD năm 2022 xuống 19,7 tỷ USD vào năm 2023, và đến năm 2024 tiếp tục giảm còn 17 tỷ USD.

Tương tự, ở Đông Nam Á, tổng nguồn vốn tư nhân, bao gồm cả vốn chủ sở hữu và vốn vay trong lĩnh vực này trong năm 2024 đã giảm 22,1% so với cùng kỳ năm trước, chỉ còn 649,8 triệu USD.

Thuật ngữ “công nghệ khí hậu” bắt đầu phổ biến từ năm 2019, chỉ những công nghệ tập trung vào việc giảm phát thải khí nhà kính hoặc giải quyết các tác động của hiện tượng nóng lên toàn cầu. “Năm năm vừa qua là thời gian đáng chú ý đối với các công ty trong lĩnh vực công nghệ khí hậu. Họ đã chứng kiến ​​sự bùng nổ của các quỹ đầu tư về công nghệ khí hậu. Tuy nhiên, việc mở rộng vốn này lại nảy sinh vấn đề: quá nhiều vốn đầu tư song lại có quá ít công ty khởi nghiệp hoạt động hiệu quả”, theo bài viết của nhà đầu tư Michael Sachse (cựu CEO của Dandelion Energy) và Jim Kapsis, người sáng lập Ad Hoc Group - công ty tư vấn cho các startup, viết trên Latitude Media.

Hiện nay, thuật ngữ “công nghệ khí hậu” đang trở thành chủ đề của nhiều cuộc thảo luận: một số người cho rằng nó khiến mọi người bỏ qua yếu tố lợi thế cạnh tranh, một số khác cho rằng nó quá chung chung, và một số bên đề xuất thay thế bằng một thuật ngữ mới. Nếu tuyên bố của Leep trở thành sự thật, đây không phải là lần đầu tiên lĩnh vực này được thay đổi tên gọi. Từ năm 2006 đến năm 2013, các công nghệ được xếp vào lĩnh vực công nghệ khí hậu hiện nay từng được gọi là “công nghệ sạch”, dẫn đến thời kỳ “bong bóng công nghệ sạch”, vì hầu hết các quỹ đầu tư mạo hiểm đầu tư vào lĩnh vực này đều thất bại.

Pale Blue Dot, công ty đầu tư mạo hiểm về công nghệ khí hậu ở Thụy Điển đã đóng quỹ lần đầu tiên vào năm 2021. Ba năm sau, Hampus Jakobsson, đối tác và đồng sáng lập công ty cho biết họ đang xem xét lại thuật ngữ công nghệ khí hậu. Jakobsson giải thích: “Chiến lược đầu tư của chúng tôi không thay đổi, nhưng nhiều người nghĩ rằng ‘công nghệ khí hậu’ đồng nghĩa với ‘đảo ngược biến đổi khí hậu bằng cách hấp thụ carbon từ bầu trời’ hoặc ‘đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng để sản xuất các mặt hàng hiện có nhưng xanh hơn’”.

Pale Blue Dot đã đầu tư vào các công ty phù hợp với lĩnh vực “công nghệ khí hậu”, chẳng hạn như startup cung cấp tín chỉ carbon Patch và startup chuyên thu giữ carbon và lưu trữ trong vật liệu xây dựng Paebbl của Thụy Điển. Nhưng công ty đầu tư mạo hiểm này cũng đầu tư cho các công ty thoạt nghe chẳng mấy liên quan đến công nghệ khí hậu, chẳng hạn như Atlas, công ty xây dựng bản đồ không gian địa lý và Hived, một công ty chuyển phát bưu kiện.

Hầu hết các xu hướng đầu tư được phân loại thành các giải pháp, Jakobsson phân tích, chẳng hạn như trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ tài chính hoặc tiền điện tử. Trong khi đó, khí hậu là một vấn đề và câu trả lời cho nó nằm trong nhiều giải pháp khác nhau. “Chúng tôi tập trung vào vấn đề chứ không phải giải pháp cụ thể. Chúng tôi đã đầu tư vào các lĩnh vực như di động, công nghệ tài chính, phần mềm dạng dịch vụ (SaaS)… và tất cả đều là “một phần của vấn đề khí hậu”, theo Jakobsson.

Việc Sebastian Heitmann, nhà đầu tư tại Extantia Capital, cho rằng rằng việc gắn nhãn “công nghệ khí hậu” trong lĩnh vực khởi nghiệp có thể khiến mọi người quên rằng điều quan trọng là giải pháp phải hiệu quả để mang lại lợi thế cạnh tranh. Chẳng hạn như một công ty khởi nghiệp chuyên sản xuất xi măng thân thiện với môi trường, nếu đó không phải là sản phẩm xi măng giá rẻ và dễ sử dụng so với các sản phẩm xi măng khác, công ty sẽ đối diện với nguy cơ thất bại rất cao. Như vậy, các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực này nên được xếp vào nhóm “công nghệ xây dựng” thay vì “công nghệ khí hậu”.

Paul Murphy, đối tác của công ty đầu tư mạo hiểm Lightspeed, cũng đồng tình với quan điểm này. “Thời đại của công nghệ khí hậu có lẽ đã lùi xa, vì nó phụ thuộc quá nhiều vào thiện chí và lòng vị tha, coi tác động mang lại là yêu cầu về mặt đạo đức hơn là động lực thúc đẩy lợi thế cạnh tranh”, Murphy nhận xét. Ông cho rằng các công ty dựa vào các chính sách đầu cơ hoặc thuế carbon để kinh doanh sẽ không hiệu quả. Murphy đề xuất gọi làn sóng thứ ba của các dự án khởi nghiệp bền vững là “công nghệ tăng trưởng”: các công ty tích hợp tính bền vững như một phần lợi thế cạnh tranh.

Một số khác cho rằng thuật ngữ này có thể giữ nguyên, nhưng cần tập trung cụ thể vào một khía cạnh nào đó hơn. Ví dụ, quỹ đầu tư mạo hiểm Elbow Beach có trụ sở tại London cho rằng “công nghệ khí hậu” là “một mô tả chính xác và hữu ích” nhưng nên tập trung nhiều hơn vào tối ưu hóa kinh doanh.

Một yếu tố khác thúc đẩy sự thay đổi là tình trạng ngày càng đông đúc trong lĩnh vực này. Một số lượng lớn các quỹ công nghệ khí hậu bắt đầu xuất hiện vào năm 2022. Jakobsson cho biết: “Khi chúng tôi mới bắt đầu, rất ít quỹ coi biến đổi khí hậu là một thách thức nhưng hiện nay có rất nhiều quỹ đủ loại trong lĩnh vực này: quỹ cơ sở hạ tầng, quỹ về loại bỏ carbon, các công trình xanh… Tất cả những quỹ này đều là quỹ công nghệ khí hậu nhưng cũng rất khác nhau”.

Sự đông đúc của lĩnh vực này dẫn đến việc các quỹ bắt đầu sử dụng các thuật ngữ cụ thể hơn để mô tả dự án của họ, thay vì dùng chung thuật ngữ “công nghệ khí hậu”. Đó chính là trường hợp của Nucleus Capital. “Quỹ khí hậu thì quá chung chung”, đối tác sáng lập Maximilian Schwarz phát biểu khi công bố quỹ Nucleus mới vào tháng 11 năm ngoái. “Sự cần thiết phải có DNA xanh trong bất kỳ loại hình kinh doanh nào sẽ tăng lên rất nhiều trong những năm tới, do vậy tôi không nghĩ rằng quỹ khí hậu là một yếu tố tạo nên sự khác biệt. Tôi nghĩ rằng mọi quỹ ngày nay đều có thể trở thành một quỹ khí hậu trong 10 năm nữa.” Do vậy, Nucleus tự coi mình là một quỹ đầu tư về sinh học tổng hợp, thay vì công nghệ khí hậu.

Ngoài ra, một số người cho rằng việc gắn nhãn “công nghệ khí hậu” che khuất những khía cạnh khác của những vấn đề môi trường không liên quan trực tiếp đến CO2. Chẳng hạn như tiêu thụ quá mức, mất đa dạng sinh học và nhu cầu thích ứng với biến đổi khí hậu. “Vấn đề là [công nghệ khí hậu] không bao gồm mọi thứ cần có trong đó”, Heitmann nói. Ông cho biết, đầu tư vào một loại cây trồng chịu được hạn hán không loại bỏ CO2 khỏi khí quyển nhưng vẫn là công nghệ khí hậu. Heitmann đã giao cho ChatGPT nhiệm vụ đề xuất một thuật ngữ mới thay cho công nghệ khí hậu. Cụm từ tốt nhất mà chúng đưa ra là “khả năng phục hồi năng động” - mô tả các công ty khởi nghiệp thúc đẩy việc áp dụng rộng rãi các giải pháp nhanh hơn, tốt hơn, rẻ hơn, đi kèm yếu tố xanh, thúc đẩy tăng trưởng bền vững và giúp các ngành công nghiệp tiến bộ hơn.

Nguồn: Latitude Media, Sifted

Bài đăng KH&PT số 1333 (số 9/2025)