Trong những năm gần đây, công nghệ chuỗi khối (Blockchain) đang trở thành xu hướng công nghệ mới trên toàn cầu và tại Việt Nam. Công nghệ này có tiềm năng ứng dụng to lớn trong các ngành từ dịch vụ tài chính, sản xuất và khu vực công cho đến chuỗi cung ứng (supply chain), giáo dục và năng lượng.
Blockchain là công nghệ mã hóa tất cả dữ liệu thành các khối và kết nối chúng với nhau để tạo thành một chuỗi dài. Mỗi khi một thông tin hoặc giao dịch mới xảy ra, thông tin cũ sẽ không bị mất đi mà thay vào đó, thông tin mới sẽ được lưu vào một khối mới và lần lượt được nối vào khối cũ để tạo thành một chuỗi mới. Hơn nữa, thông tin của Blockchain không chỉ nằm trên một máy chủ duy nhất mà còn được tự động phân phối và sao lưu trên nhiều máy chủ khác nhau kết nối với hệ thống Blockchain để mọi người đều có thể xem và kiểm tra các giao dịch của mình. Điều này có thể ngăn chặn việc sửa đổi hoặc gian lận và đảm bảo tính minh bạch và an toàn thông tin.
Ở Việt Nam Blockchain được ưu tiên nghiên cứu, phát triển và ứng dụng để chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 theo Quyết định số 2117/QĐ- TTg ngày 16/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ. Bộ KH-CN cũng đã phê duyệt Chương trình Khoa học và Công nghệ trọng điểm cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2025, trong đó công nghệ Blockchain xếp thứ 2 sau trí tuệ nhân tạo (AI) trong loạt các công nghệ chủ chốt. Blockchain đã và đang dần trở thành cột trụ cho công nghệ ở Việt Nam với nhiều ứng dụng khá hấp dẫn như nền tảng lưu trữ văn bằng trong lĩnh vực đào tạo; thư tín dụng, bảo lãnh hợp đồng, thanh toán trong lĩnh vực ngân hàng. Chính vì thế, Blockchain đang dần được thấu hiểu là công nghệ, không phải tiền điện tử như lầm tưởng trước đây. Blockchain là xu hướng công nghệ của thời đại hiện nay và các doanh nghiệp lớn có xu hướng dành nhiều tiền và thời gian cho việc điều tra và nghiên cứu công nghệ Blockchain vì tính thực tiễn cao và tính bảo mật tốt.
Trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán, Blockchain được hình dung như là một cuốn sổ cái kế toán hoạt động trong lĩnh vực kỹ thuật số. Việc ứng dụng công nghệ mới này sẽ giúp giảm thiểu khả năng xảy ra sai phạm kinh tế, mang lại những cải tiến mới mẻ cho ngành kế toán và nó cũng là xu hướng công nghệ trong bối cảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay. Với những lợi ích kể trên, dự báo vào năm 2030 việc sử dụng Blockchain trong các giao dịch toàn cầu có thể giúp các tổ chức tài chính tiết kiệm hơn 27 tỷ USD. Tác động của công nghệ Blockchain được dự đoán có thể lớn hơn cuộc cách mạng intemet cách đây hơn 3 thập niên nhờ sự phát triển mạnh mẽ của internet, các công nghệ mới. Dự báo của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) cho rằng có khoảng 10% GDP toàn cầu sẽ được lưu trữ trên Blockchain vào năm 2025.
Chính vì thế, Blockchain được xem là một công nghệ "chìa khóa" cho chuyển đổi số tại hầu hết các tập đoàn, doanh nghiệp hiện nay, đặc biệt trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán.
Tác động của blockchain tới lĩnh vực kế toán - kiểm toán
Công nghệ Blockchain có thể là bước phát triển tiếp theo cho kế toán - kiểm toán hiện đại. Thay vì giữ các sổ sách kế toán riêng của từng doanh nghiệp căn cứ vào hóa đơn chứng từ của các nghiệp vụ phát sinh, các doanh nghiệp có thể ghi chép các giao dịch của họ trực tiếp vào một số đăng ký chung, tạo ra một hệ thống liên kết các sổ sách kế toán bền vững. Vì tất cả các mục trên số đăng ký chung sẽ được phân phối và niêm phong bằng mật mã, việc làm sai lệch hoặc phá hủy chúng để che giấu hoạt động và gian lận là không thể. Một vài ứng dụng của công nghệ Blockchain trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán có thể kể đến như: (1) Bằng chứng kiểm toán có thể theo dõi; (2) Quá trình kiểm toán tự động; (3) Xác thực giao dịch; (4) Theo dõi quyền sở hữu tài sản; (5) Hợp đồng thông minh; (6) Hệ thống đăng ký và kiểm kê đối với mọi tài sản, từ nguyên vật liệu đến sở hữu trí tuệ.
Blockchain trong kế toán - kiểm toán làm giảm phần lớn khả năng xảy ra sai sót khi đối chiếu các thông tin phức tạp và khác biệt từ nhiều nguồn khác nhau. Hơn nữa, hồ sơ kế toán sẽ không thể chỉnh sửa và thay đổi một khi đã được lưu vào Blockchain, ngay cả khi chủ sở hữu hệ thống kế toán yêu cầu. Bởi trên nền tảng Blockchain, mọi giao dịch hàng ngày được ghi chép lại và xác thực, do đó tỉnh vẹn toàn của các hồ sơ tài chính được đảm bảo. Bên cạnh những khả năng ấn tượng kể trên, công nghệ này còn có khả năng làm giảm hoặc thậm chí loại bỏ nhu cầu kiểm toán tại nguyên nguồn dữ liệu. Tác động của Blockchain đối với hoạt động kế toán - kiểm toán được phản ánh chủ yếu ở các khía cạnh sau:
Về cơ bản, kế toán thu thập, đo lường và xử lý các dữ liệu lịch sử theo các tiêu chuẩn đặt ra, cung cấp thông tin chi tiết cho các bên liên quan và nộp báo cáo với các cơ quan chức năng về thuế hoặc các mục đích khác. Sự phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực công nghệ đã tự động hóa việc ghi lại các công việc thông thường. Việc sử dụng phần mềm kế toán trong hoạt động không còn xa lạ với bất cứ tổ chức, doanh nghiệp nào ở Việt Nam. Với quy trình kiểm toán hiện nay, hoạt động kiểm toán là khá tốn kém cả về thời gian và chi phí cho các bên liên quan. Hoạt động này cũng liên quan đến rất nhiều nghiệp vụ như kiểm toán đơn đặt hàng, phiếu giao hàng, hóa đơn và hồ sơ thanh toán được duy trì bởi các tổ chức và cần có xác minh của bên thứ ba. Việc kết hợp công nghệ Blockchain trên các phần mềm kế toán sẽ mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp như:
Thứ nhất, cải thiện hiệu quả: Blockchain được thiết kế tốt là cơ sở dữ liệu đầy đủ và nhanh. Nhận dữ liệu vào và ra khỏi hệ thống có thể được thực hiện hiệu quả hơn so với việc tương tác với các ứng dụng phần mềm kế toán cũ.
Thứ hai, giảm lỗi: Cơ hội lớn nhất cho lỗi sử dụng Blockchain là nhập dữ liệu. Dữ liệu trong chuỗi, hợp đồng thông minh sẽ làm cho nhiều chức năng kế toán tự động, giảm lỗi do các thao tác của con người.
Thứ ba, giảm chi phí: Việc tăng hiệu quả và giảm lỗi trong bất kỳ hệ thống nào sẽ giúp giảm chi phí. Theo chi phi áp dụng ban đầu, các công ty thấy tiết kiệm chi phí nhanh chóng so với các hệ thống kế toán thông thường.
Thứ tư, giảm gian lận: Tính bất biến của Blockchain khiến cho việc xử lý gian lận bằng cách sử dụng một nền tảng như vậy là vô cùng khó khăn. Để sửa đổi một bản ghi, cùng một thay đổi sẽ phải được thực hiện trên tất cả các bản sao của sổ cái phân tán cùng một lúc, điều này rất không khả thi.
Thứ năm, cải thiện tuân thủ quy định: Bảo mật được cải thiện do Blockchain cung cấp có thể đơn giản hóa rất nhiều gánh nặng của một cơ quan để đáp ứng các yêu cầu quy định. Khi nhiều cơ quan quản lý nắm bắt công nghệ Blockchain, việc áp dụng Blockchain có thể trở thành bắt buộc trong một số lĩnh vực tài chính quan trọng.
Thứ sáu, giảm công việc của kiểm toán: Thông qua sức mạnh của hợp đồng thông minh, nhiều chức năng kiểm toán có thể được tự động hóa, giảm thời gian kiểm toán viên cần phải xem xét hồ sơ. Hơn nữa, khả năng truy nguyên nguồn gốc được tích hợp trong Blockchain giúp cho việc kiểm toán nhanh chóng và dễ dàng.
Tuy nhiên, giao dịch được ghi lại trong một Blockchain có thể vẫn là lừa đảo, do đó sẽ cần kiểm toán viên, nhưng bản chất nhiệm vụ của họ có thể được thay đổi để cải thiện. Mặc dù có nhiều nghiên cứu chỉ rõ những lợi thế khi áp dụng Blockchain trong kế toán, kiểm toán nhưng việc ứng dụng Blockchain trong lĩnh vực này vẫn là một khái niệm mới, khi ứng dụng doanh nghiệp vẫn còn gặp một số khó khăn sau:
Một là, trình độ ứng dụng công nghệ thông tin của các kế toán viên, kiểm toán viên hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đồng đều. Tại Việt Nam, công tác kế toán, kiểm toán hiện nay chủ yếu được thực hiện trên hồ sơ, giấy tờ. Trong khi Blockchain lại chuyển hóa toàn bộ các dữ liệu đó thành thông tin điện tử, vừa đa dạng, vừa khó nắm bắt. Do vậy, về lâu dài, nếu kế toán viên, kiểm toán viên không am hiểu về công nghệ, nhất là công nghệ thông tin sẽ khó khăn trong thực hiện các công việc chuyên môn. Kết quả khảo sát thực tế của Hiệp hội Kế toán công chứng Anh Quốc (ACCA) cho thấy, kiến thức, sự hiểu biết, trình độ ứng dụng công nghệ thông tin của các kế toán viên, kiểm toán viên hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đồng đều. Công tác đào tạo cũng chỉ mới dừng lại ở việc truyền thụ kiến thức nền, chưa chuyên sâu, đa ngành, nhất là đối với những kiến thức mang tính đặc thù công nghệ, bảo mật và trí tuệ nhân tạo,...
Hai là, nguồn nhân lực chưa đáp ứng đủ yêu cầu. Nguồn nhân lực kế toán Việt Nam tuy đã sẵn sàng hội nhập nhưng số lượng và chất lượng vẫn còn chưa đáp ứng đủ yêu cầu mang tầm quốc tế. Thực tế này cho thấy, Việt Nam không chỉ ít về số lượng mà đội ngũ người làm kế toán còn yếu về chuyên môn. Việc đảo tạo kế toán đạt tiêu chuẩn chất lượng quốc tế, có đủ khả năng đáp ứng tiêu chuẩn làm việc trong môi trường cạnh tranh hiện nay vẫn còn là vấn đề đáng lo ngại.
Ba là, cơ sở hạ tầng thông tin, nền tảng công nghệ thông tin còn hạn chế. Hầu hết các phần mềm kế toán đang sử dụng ở Việt Nam không tương thích với công nghệ Blockchain. Ngay cả khi công ty đã sẵn sàng ứng dụng Blockchain trong kế toán, phần mềm lưu giữ hồ sơ của công ty có thể không thích ứng. Việc áp dụng Blockchain sẽ đòi hỏi phải mua các dịch vụ kế toán dựa trên đám mây khi chúng có sẵn và có thể thuê một nhà phát triển Blockchain để tạo giao diện người dùng tùy chỉnh cho công ty của bạn. Vì vậy, khi có nhiều nền tảng kế toán Blockchain xuất hiện doanh nghiệp sẽ giảm nhu cầu về thuê thiết kế các Blockchain tùy chỉnh, qua đó giảm chi phí và tăng hiệu quả kinh doanh.
Tác động của Block chain đối với hoạt động kế toán - kiểm toán
Giải pháp đẩy mạnh ứng dụng blockchain trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán tại Việt Nam
Ứng dụng công nghệ Blockchain trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán còn rất mới ở Việt Nam. Vì vậy, trong giai đoạn tới việc ứng dụng công nghệ Blockchain vào lĩnh vực này cần chú ý đến một số giải pháp sau:
- Xây dựng hành lang pháp lý làm cơ sở cho ứng dụng công nghệ Blockchain trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán tại Việt Nam. Việt Nam được đánh giá có nhiều thuận lợi để phát triển các dự án trong lĩnh vực công nghệ Blockchain. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực Blockchain Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với những thách thức từ những rào cản về cơ chế, chính sách. Vì vậy, Chính phủ nên sớm thiết lập và hoàn thiện hành lang pháp lý về cơ chế, chính sách để hỗ trợ tối đa các startup, giúp ngành công nghệ Blockchain có thể phát triển tốt nhất tại Việt Nam. Các bộ, ngành cũng cần đề ra những chiến lược cụ thể để phát triển công nghệ này. Đây chính là cơ hội để cộng đồng nghiên cứu công nghệ Blockchain mạnh dạn triển khai và phát triển các dự án và cũng chính là nguyên nhân khiến thị trường Blockchain Việt Nam hấp dẫn các nhà đầu tư trên thế giới.
- Tăng cường nhận thức về công nghệ Blockchain cho các doanh nghiệp. Công nghệ Blockchain sẽ sớm hiện diện trong nghề Kế toán - Kiểm toán, vì vậy cần có sự chuẩn bị ban đầu bằng việc xây dựng và nâng cao nhận thức chung về Blockchain và theo kịp sự phát triển của công nghệ Blockchain thế giới. Muốn vây, doanh nghiệp cần có kế hoạch đào tạo cũng như cập nhật kiến thức về công nghệ Blockchain cho nhà quản trị cũng như kế toán viên và kiểm toán viên của mình. - Đào tạo nguồn nhân lực có trình độ công nghệ thông tin. Cần đưa công nghệ Blockchain vào giảng dạy tại các trường đại học hàng đầu về công nghệ thông tin. Bên cạnh đó cũng cần nghiên cứu phát triển các hoạt động đào tạo để đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng đạt chuẩn quốc tế bởi công nghệ Blockchain đại diện cho tính không biên giới.
- Tăng cường bồi dưỡng, cập nhật công nghệ Blockchain cho các kế toán, kiểm toán viên thông qua các chương trình đào tạo thích hợp. Về phía doanh nghiệp, cần phát triển đội ngũ nhân viên lành nghề, am hiểu sâu về chuyên môn và có khả năng sử dụng thành thạo các ứng dụng của công nghệ Blockchain theo nhu cầu thị trường.
- Xây dựng các công ty cung cấp ứng dụng Blockchain trong kế toán. Do hầu hết các phần mềm kế toán hiện nay không tương thích với công nghệ Blockchain. Vì vậy, doanh nghiệp có thể lựa chọn doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực cung ứng dịch vụ Blockchain để tạo giao diện người dùng tùy chỉnh cho công ty. Qua đó giúp doanh nghiệp cắt giảm chi phí, nâng cao hiệu quả hoạt động, cạnh tranh được với các doanh nghiệp nước ngoài. |