Tuy nhiên, nhờ dự báo sớm và chủ động triển khai thực hiện các giải pháp ứng phó đã giảm thiểu được thiệt hại. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn trực thuộc và các địa phương tổ chức rà soát để xây dựng kế hoạch xuống giống các vụ canh tác tiếp theo (Hè Thu, Mùa) phù hợp với tình trạng nguồn nước, thích ứng với xâm nhập mặn kéo dài.

Mùa khô của các tỉnh Nam Bộ diễn ra từ tháng 12/2022 đến tháng 03/2023. Thực tế cho thấy, mùa khô những năm gần đây, tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn thường xuyên xảy ra ở các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long, gây ảnh hưởng lớn đến sản xuất, sinh hoạt của người dân. Dưới đây, chúng tôi xin giới thiệu một số khuyến cáo và giải pháp kỹ thuật để bà con nông dân chủ động trong việc phòng chống hạn mặn và khôi phục các vườn cây ăn quả nhằm hạn chế những thiệt hại có thể xảy ra.

- Củng cố hệ thống đê bao của mỗi vườn cho chắc chắn để tránh nước mặn xâm nhập. Cải tạo mương để dự trữ nước ngọt, hoặc trữ trong những túi ni-lon dày. Thiết lập hệ thống tưới tiết kiệm như: tưới nhỏ giọt, tưới phun xung quanh gốc,...

- Đối với một số cây ăn quả mẫn cảm với mặn như sầu riêng, chôm chôm, măng cụt… không tưới nước có độ mặn > 1‰. Kết thúc vụ thu hoạch từ tháng 11 đến tháng 01 năm sau để tránh thời điểm xâm nhập mặn.

- Tiến hành tỉa cành (khoảng 15% số cành trên cây), tạo tán, tỉa bớt hoa và quả trước khi xâm nhập mặn để giảm thoát hơi nước và nhu cầu cần nước của cây. Không nên xử lý cây ra hoa trước và trong giai đoạn nước nhiễm mặn nếu không đảm bảo nguồn nước tưới. Tủ gốc giữ ẩm cho cây bằng lá dừa nước, rơm, rạ, lục bình, cỏ khô,…

- Sử dụng nấm cộng sinh Mycorrhiza, Trichoderma kết hợp phân hữu cơ làm tăng khả năng chịu đựng của rễ. Bón phân lân, không bón phân có chứa Natri và Cl vì sẽ tăng độ độc cho cây. Có thể phun phân bón lá có chứa Kali, Canxi, Magiê, Silic giúp cây tăng sức đề kháng.

- Trên chân đất nhiễm mặn và có phèn thì nên bón vôi nung (CaO) để vừa rửa mặn, vừa hạ phèn. Nếu đất bị nhiễm phèn thì không nên bón các loại phân chua như Super lân, DAP, (NH₄)₂SO₄, KCl…

- Phun/tưới các chế phẩm có nguồn gốc hữu cơ (phân cá, rong biển, than bùn,...), các chế phẩm có chứa Proline, Brassinosteroid (hormon thực vật) để làm tăng tổng hợp chlorophyll và quang hợp, tăng tính chống chịu của cây trồng.

- Trong điều kiện hạn mặn, cây trồng dễ bị dịch hại tấn công như bệnh thối rễ, bọ trĩ, sâu đục quả, rệp sáp,... cần có biệp pháp phòng trị thích hợp.

- Thường xuyên cập nhật thông tin về dự báo tình hình xâm nhập mặn; nồng độ mặn trên các sông, rạch để có hướng xử lý kịp thời.

2. Giải pháp kỹ thuật phục hồi cây ăn quả sau hạn hán và xâm nhập mặn

a. Giải pháp chung

- Sau hạn, mặn cần kiểm tra tình trạng, đánh giá thiệt hại trên vườn cây, từ đó đề ra kế hoạch phục hồi vườn cây. Nếu vườn có nhiều cây chết hoặc cây bị thiệt hại nặng thì nên phá bỏ, trồng lại hay chuyển sang cây trồng khác.

- Nếu hạn, mặn chỉ làm ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển một số cây và việc duy trì vườn cây vẫn còn hiệu quả thì tiến hành trồng dặm hoặc chăm sóc để hồi phục vườn cây càng nhanh càng tốt. Việc chăm sóc có thể chia ra hai mức:

+ Tán cây thiệt hại nhiều, cần chăm sóc cây như giai đoạn kiến thiết cơ bản nhằm phục hồi tán cây, không để ra quả.

+ Tán cây thiệt hại không nhiều, chăm sóc cây như giai đoạn mang quả để cây có thể ra hoa, đậu quả.

- Tùy theo mức độ ảnh hưởng của hạn, mặn và mức độ thiệt hại của cây trên vườn mà có giải pháp chăm sóc phù hợp:

+ Cắt tỉa những cành khô héo, cành chết, cành ốm yếu, cành bị sâu bệnh. Tỉa bớt hoặc bỏ toàn bộ số quả trên cây tùy theo mức độ lá rụng ít hay nhiều.

+ Sử dụng nguồn nước ngọt để tưới rửa trôi lượng muối tích tụ trong đất, giúp bộ rễ sớm phục hồi.

+ Sử dụng các chế phẩm sinh học để tưới vào đất kích thích cây ra rễ non, đồng thời sử dụng phân bón có nguồn gốc hữu cơ - sinh học phun lên tán cây để hỗ trợ kịp thời nguồn dinh dưỡng cho bộ lá non phát triển. Tiếp đó, bón phân hữu cơ hoai mục để cung cấp thêm dinh dưỡng cho đất và cây trồng. Khi bộ rễ mới cơ bản được hình thành thì sử dụng phân lân, NPK và các dinh dưỡng trung, vi lượng giúp cây sớm hồi phục hơn.

+ Không xử lý ra hoa đối với những cây bị rụng lá vừa mới phục hồi (tức là bộ lá mới hình thành nhưng chưa phát triển đầy đủ). Không xử lý cho cây ra quá nhiều hoa sẽ dẫn đến tỷ lệ rụng hoa, rụng quả non cao.

+ Thận trọng trong việc sử dụng hóa chất, nhất là tưới gốc vì hệ thống rễ còn yếu.

- Phun/tưới các chế phẩm có nguồn gốc hữu cơ, nhất là chế phẩm có chứa các acid amin như Proline, Alanine, Leucine để tăng tính chống chịu, cải thiện chất lượng của trái cây.

b. Giải pháp cụ thể phục hồi vườn cây ăn quả

Bước 1: Rửa mặn cho đất

Tưới ngọt liên tục 3 - 5 ngày (ngày tưới 2 - 3 lần, mỗi lần 15 - 30 phút, bằng béc phun) để rửa trôi muối tích tụ trong đất.

Tiến hành bón vôi với lượng 1 kg/cây và tưới nước ngọt để vôi tan trong đất. Kiểm tra độ dẫn điện trong đất, nếu trị số EC <1 mS/cm là độ mặn trong đất đạt yêu cầu.

Bước 2: Phục hồi bộ rễ và bộ lá

Sau 7 - 10 ngày sau rửa mặn cho đất thì tiến hành cung cấp dinh dưỡng qua lá và rễ để giúp cây phục hồi bộ rễ, phát triển bộ lá mới.

* Phục hồi bộ rễ:

+ Sử dụng chế phẩm Rootwell với 20ml/20 lít nước/cây (hoặc phân cá ủ) tưới gốc để kích thích hình thành bộ rễ mới.

+ Sử dụng nấm cộng sinh Mycorrhiza (100g Rhizomyx/cây) hoặc nấm Trichoderma (theo khuyến cáo) để hạn chế nấm gây hại bộ rễ.

Chú ý, trong giai đoạn này tuyệt đối không bón phân hóa học cho cây.

* Phục hồi bộ lá:

Song song với việc tái tạo bộ rễ mới, cần tiến hành khôi phục bộ lá mới bằng các loại dinh dưỡng ở dạng hữu cơ - sinh học.

Sử dụng 50 ml Vitazyme (có chứa Brassinosteroids) kết hợp với 10g DS Gold (có Axit humic) pha trong 20 lít nước (Lượng nước phun 5 lít/cây). Hoặc sử dụng 6,5g Comcat (có chứa Brassinosteroids) kết hợp với 1g Proline pha trong 20 lít nước (lượng nước phun 5 lít/cây).

Các chế phẩm từ rong biển (Seaweed), Axit Humic (chiết xuất từ than bùn) cũng được khuyến cáo phun lên để cung cấp dưỡng chất cho bộ lá mới phát triển.

Bước 3: Hỗ trợ bộ lá phát triển

10 ngày sau khi bón phân phục hồi bộ rễ và bộ lá thì tiến hành phun dưỡng chất hữu cơ sinh học để nuôi bộ lá phá triển.

Sử dụng 50 ml Silimax (đạm, kali, canxi, silic) kết hợp 10g DS Gold/ 20 lít nước (lượng nước phun 5 lít/cây). Hoặc sử dụng 6,5g Comcat (có chứa Brassinosteroids) kết hợp với 1g Proline pha trong 20 lít nước (lượng nước phun 5 lít/ cây).

Bước 4: Hoàn thiện bộ lá và hỗ trợ bộ rễ

Sau 10 ngày phun bón lá hỗ trợ bộ lá phát triển (bước 3) thì sử dụng chế phẩm dinh dưỡng như sau:

* Hoàn thiện bộ lá:

+ Sử dụng 50 ml Vitazyme (có chứa Brassinosteroids) kết hợp với 10g DS Gold (có Axit humic) pha trong 20 lít nước (lượng nước phun 10 lít/cây). Hoặc sử dụng 6,5g Comcat (có chứa Brassinosteroids) kết hợp với 1g Proline pha trong 20 lít nước (lượng nước phun 10 lít/cây).

Các chế phẩm từ rong biển (Seaweed), Axit Humic (chiết xuất từ than bùn) cũng đươc khuyến cáo để cung cấp các dưỡng chất cho bộ lá sớm được hoàn thiện.

* Hỗ trợ bộ rễ:

+ Sử dụng chế phẩm Rootwell với 20 ml/20 lít nước/cây (hoặc phân cá ủ) tưới gốc để hỗ trợ bộ rễ mới phát triển mạnh.

+ Sử dụng nấm cộng sinh Mycorrhiza (100g Rhizomyx/cây) hoặc nấm Trichoderma (theo khuyến cáo) để tưới cho bộ rễ.

Bước 5: Tăng cường dinh dưỡng

Sau 20 ngày bón phân hỗ trợ bộ rễ và hoàn thiện bộ lá (bước 4), thì tiến hành bón phân cho cây để tăng cường dinh dưỡng cho bộ rễ và bộ lá như sau:

* Bón phân hữu cơ: Phân hữu cơ hoai mục hoặc dạng chế biến công nghiệp, bón gốc với lượng 5 - 10 kg/cây.

* Bón phân qua lá:

+ Sử dụng 50 ml Silimax (đạm, kali, canxi, silic) kết hợp 10g DS Gold/ 20 lít nước (lượng nước phun 5 lít/cây). Hoặc sử dụng 6,5g Comcat (có chứa Brassinosteroids) kết hợp với 1g Proline pha trong 20 lít nước (lượng nước phun 5 lít/ cây).

+ Phun bổ sung phân bón lá có chứa trung, vi lượng (Basfoliar Combi Stipp, Silica, Basfoliar K, KNO₃, Fetrilon combi, …) để cung cấp dinh dưỡng đầy đủ cho bộ lá (phun 2 lần với 7 - 10 ngày/lần)

Việc phục hồi sau hạn mặn tùy thuộc mức độ thiệt hại của cây. Nếu cây có tổng số lá cháy/rụng nhỏ hơn 50% thì thời gian phục hồi bộ lá và bộ rễ cơ bản khoảng sau 3 tháng. Tuy nhiên, không nên xử lý ra hoa sớm mà cần thêm thời gian chăm sóc để phục hồi hoàn toàn bộ rễ và tán lá. Trường hợp cây có tổng số lá cháy/rụng trên 50 % thì thời gian phục hồi lâu hơn, dao động từ 4 - 7 tháng tùy theo chủng loại cây trồng, độ tuổi của cây và mức độ nhiễm mặn của vườn cây.