Chúng ta – loài người – từ lâu đã “chơi theo luật ngầm”. Ví dụ? Nói “chào buổi sáng” với anh pha cà phê, hay cảm ơn rối rít chỉ vì ai đó mở cửa hộ. Thú vị hơn, ở mỗi nền văn hóa, bộ “luật ngầm” đó lại có phiên bản riêng: phương Tây thì bắt tay, châu Á thì cúi chào, ăn uống thì người này dùng dao nĩa, người kia xài đũa điệu nghệ như ninja, …
Nhưng điều làm các nhà khoa học đau đầu (và tò mò) nhất chính là ngôn ngữ. Vì nó không chỉ là thứ để nói cho vui – mà còn là nơi mọi quy tắc xã hội bắt đầu. Từ cái cách chúng ta gọi tên sự vật, dùng từ lóng, hay chơi chữ... tất cả đều thể hiện văn hóa, thói quen, và cả những định kiến ẩn giấu phía sau.
Thế nên, khi AI bắt đầu “biết nói” – nhờ các mô hình ngôn ngữ lớn (Large Language Models – LLMs) – giới nghiên cứu liền nảy ra một câu hỏi nghe có vẻ kỳ cục mà lại cực kỳ hợp lý: “Nếu để tụi AI nói chuyện với nhau, liệu chúng có... tự sáng tạo ra một ngôn ngữ riêng không?”
Câu trả lời: Có. Và chúng làm điều đó rất tự nhiên, như lũ trẻ con trong sân chơi – cứ thế mà bày ra “luật chơi” riêng, không cần ai hướng dẫn.
Lập Team AI, Cho Chơi Nhập Vai
Các nhà nghiên cứu tại Anh và Đan Mạch đã cùng chơi một trò gọi là “game đặt tên” – kiểu trò chơi mà con người từng chơi để nghiên cứu cách hình thành quy ước xã hội.
Luật chơi cực đơn giản: chia ngẫu nhiên các AI thành cặp. Mỗi cặp chọn một “tên” (tức là một ký hiệu, từ, hay cụm từ bất kỳ) cho một vật thể, rồi cố gắng đoán xem người kia chọn gì. Trùng thì ăn điểm, lệch thì... xịt.
Điều thú vị là: không ai (tức là không con AI nào) biết đang có cả một cộng đồng khác cũng đang chơi cùng trò. Mỗi cặp là một “vũ trụ tách biệt” và chỉ được phản hồi kết quả của chính mình.
Nghe giống chơi đoán từ qua mạng mà không biết bên kia là ai, đúng không? Nhưng rồi, điều kỳ diệu xảy ra.
Và Bùm! Ngôn Ngữ Tự Phát Sinh
Ban đầu tụi AI đoán bừa – như bạn chơi đoán ô chữ lần đầu ấy. Nhưng sau vài vòng, tụi nó bắt đầu nhận ra: “A ha! Lần trước mình chọn chữ X, ông bạn kia cũng chọn X, được điểm! Hay là lần sau chọn lại xem sao.”
Và thế là, qua thời gian, một ngôn ngữ thống nhất dần hình thành. Không cần trưởng nhóm, không cần chỉ đạo, không cần biết gì về các cặp khác – chỉ từ việc tương tác lặp đi lặp lại trong môi trường nhỏ.
Đó chính là cách con người cũng từng tạo ra tiếng lóng, biệt ngữ, hay thậm chí là... ngôn ngữ mạng!
Theo nhóm nghiên cứu, phát hiện này cực kỳ quan trọng, vì:
- Nó cho thấy AI có thể tự xây dựng quy ước xã hội, không cần loài người can thiệp từng bước.
- Và cũng có nghĩa là: nếu không quản lý cẩn thận, chúng có thể phát triển “ngôn ngữ bí mật” mà con người không hiểu nổi – kiểu như “hội bạn thân” nói chuyện với nhau bằng ký hiệu vậy.
Dạy AI Suy Nghĩ Như Người
Để đảm bảo tụi AI không chỉ “trúng số” ngẫu nhiên, các nhà nghiên cứu đã nhồi thêm vào bộ não silicon của chúng vài lời dặn dò: “Hãy suy nghĩ từng bước một”, “Hãy nhớ lại lịch sử chơi nha”.
Mục tiêu là để AI diễn giải hành vi của người chơi còn lại, giống như khi bạn cố đoán xem crush đang nghĩ gì qua icon tin nhắn.
Dù chỉ có trí nhớ ngắn hạn và không hề biết tới các cặp khác, AI vẫn xuất sắc... sáng chế ra “từ vựng” riêng, rồi truyền bá dần dần qua các vòng chơi – tạo nên một thứ mà loài người gọi là... văn hóa nhóm!
Tạm Kết (nhưng không kết thúc)
Câu chuyện này, thoạt nhìn thì vui vui: AI “tám chuyện” với nhau, rồi lỡ miệng tạo ra ngôn ngữ riêng. Nhưng đằng sau đó là một lời nhắc rất nghiêm túc: AI đang học cách hành xử như chúng ta – và đôi khi, còn giỏi hơn cả chúng ta trong việc thiết lập quy tắc chơi.
Nếu không hiểu cách những “luật chơi AI” ấy hình thành, ta có thể rơi vào tình huống bị chính hệ thống do con người tạo ra... làm khó.
Và biết đâu, một ngày nào đó, chatbot bạn hay trò chuyện sẽ dùng một từ lóng gì đó – mà bạn tưởng là lỗi đánh máy – nhưng thật ra là “từ bí mật” của hội AI mà bạn không được mời tham gia.
|