|
Đảo nhiệt đô thị là một hiện tượng nóng xảy ra phổ biến ở các đô thị, đặc biệt nghiêm trọng ở các thành phố lớn. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa trung tâm và ngoại thành ngày càng gia tăng do quá trình đô thị hóa với việc bê tông hóa diện tích lớn, giảm diện tích cây xanh và tăng lượng khí thải nhà kính. Hoạt động của con người, đặc biệt là quá trình đô thị hóa nhanh chóng và không bền vững, đã góp phần làm gia tăng đáng kể hiệu ứng đảo nhiệt đô thị. Sự gia tăng dân số, nhu cầu về nhà ở và cơ sở hạ tầng đã dẫn đến việc bê tông hóa diện tích lớn, giảm diện tích cây xanh và mặt nước đồng thời nhu cầu sử dụng quá mức các thiết bị làm mát đã khiến nhiệt độ đô thị luôn cao hơn so với vùng ngoại ô (Tran et al., 2017). Các bề mặt không thấm hấp thu nhiệt làm tăng nhiệt độ ban ngày và ban đêm, gây ra nhiều bất tiện trong cuộc sống hàng ngày và đe dọa đến sức khỏe của người dân, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương. Tại các đô thị lớn như Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, áp lực do nắng nóng đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến nhiệt. Đồng thời nhu cầu cao về sự thoải mái của người dân và sử dụng điều hòa không khí tiêu tốn nhiều năng lượng càng làm trầm trọng thêm tình hình (Nguyen & Waibel, 2021). Đảo nhiệt đô thị cũng là một biểu hiện rõ nét của biến đổi khí hậu toàn cầu, đòi hỏi các giải pháp cấp bách để giảm thiểu tác động (Ranagalage et al., 2018).
Nghiên cứu đảo nhiệt đô thị (UHI) không thể tách rời việc giám sát nhiệt độ bề mặt đất (LST). LST, mối liên hệ chặt chẽ với bức xạ và trao đổi năng lượng, phản ánh rõ nét đặc tính nhiệt của bề mặt và tác động trực tiếp đến khí hậu địa phương (Weng, 2009). Trước khi công nghệ viễn thám trở nên phổ biến, việc xác định LST chủ yếu dựa vào các trạm khí tượng mặt đất hoặc các thiết bị đo di động, cung cấp dữ liệu hạn chế về phân bố không gian của nhiệt độ.
Sự ra đời của cảm biến hồng ngoại trên vệ tinh và máy bay đã mở ra một chương mới trong nghiên cứu UHI. Viễn thám cho phép thu thập dữ liệu LST trên diện rộng, cung cấp cái nhìn tổng quan về phân bố nhiệt độ bề mặt và giúp xác định các khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề của hiệu ứng đảo nhiệt (Voogt & Oke, 2003).
Cần Thơ, thành phố có vị trí trung tâm của đồng bằng sông Cửu Long có quá trình đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng trong những năm gần đây (Nguyen & Bui, 2018). Sự gia tăng dân số và các hoạt động đô thị đã dẫn đến tình trạng nhiệt độ bề mặt tăng cao, tạo thành các đảo nhiệt đô thị. Đảo nhiệt đô thị tại Cần Thơ ngày càng nghiêm trọng, gây ra nhiều hệ lụy như tăng nhiệt độ không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân, giảm chất lượng cuộc sống (Nguyen & Phan, 2022).
Trước những tác động tiêu cực ngày càng gia tăng của hiện tượng đảo nhiệt đô thị, việc xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiện tượng này trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu xác định các yếu tố tác động đến đảo nhiệt đô thị tại thành phố Cần Thơ. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp các thông tin khoa học để các nhà quy hoạch đô thị đưa ra những giải pháp hiệu quả nhằm giảm thiểu tác động của đảo nhiệt, cải thiện môi trường sống và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân thông qua phản hồi của 150 người dân sử dụng phương pháp phân tích nhân tố khám phá EFA và mô hình hồi quy tuyến tính đa biến.
Kết quả nghiên cứu cho thấy phân bố UHI cao nhất (4 đến 5oC) tập trung ở các khu vực có mật độ bề mặt không thấm cao đặt biệt là khu cụm công nghiệp, phân bố UHI thấp được ghi nhận ở các khu vực có mật độ cây xanh che phủ cao hoặc tại các kênh sông rạch. Kết quả phân tích hồi quy đa biến cho thấy đảo nhiệt đô thị bị ảnh hưởng 87,9% bởi các yếu tố về tự nhiên, hạ tầng và xã hội. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp thông tin cho các nhà quy hoạch nhằm đề xuất các giải pháp hạn chế ảnh hưởng của đảo nhiệt đô thị, bảo vệ môi trường trong xây dựng đô thị bền vững. |