Ngoại giao số và tầm quan trọng của ngoại giao số trong thế kỷ 21

Ngoại giao kỹ thuật số (digital diplomacy), thường được gọi tắt là ngoại giao số, đây là một khái niệm mới xuất hiện từ đầu thế kỉ XXI cùng với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Ngoại giao số là sự giao thoa giữa ngoại giao truyền thống và công nghệ kỹ thuật số. Theo Ilan Manor, tiến sĩ của Đại học Oxford (Anh): thuật ngữ “số hóa ngoại giao bao gồm tác động của công nghệ số đối với khái niệm hóa, thực hành và thể chế của ngoại giao”. Khái niệm này vượt ra ngoài việc đơn thuần sử dụng các công cụ kỹ thuật số trong hoạt động ngoại giao, mà còn bao gồm sự thay đổi căn bản trong cách thức vận hành và tư duy về ngoại giao.

Trong xã hội số, các giá trị như tính minh bạch và việc chia sẻ thông tin liên tục đã trở nên phổ biến. Điều này đã tác động đến chuẩn mực và giá trị xã hội, từ đó thúc đẩy hành vi tự bộc lộ trong không gian mạng. Hiện tượng này không chỉ giới hạn ở việc chia sẻ thông tin cá nhân mà còn bao gồm việc chia sẻ ý kiến, cảm xúc và quan điểm chính trị. Sự phát triển này có ý nghĩa quan trọng đối với ngoại giao số, vì nó làm thay đổi cách thức mà các cơ quan ngoại giao tương tác với công chúng.

Ngoại giao số đang ngày càng trở nên quan trọng trong quan hệ quốc tế hiện nay. Sự hiện diện toàn cầu của các phương tiện truyền thông xã hội đã thay đổi cách thức tương tác của các chủ thể quốc tế, không chỉ giữa các quốc gia mà còn với các doanh nghiệp, các tổ chức quốc tế và các thực thể khác trên đấu trường quốc tế. Đại dịch COVID-19 là một minh chứng rõ nét cho ngoại giao số, thay đổi từ ngoại giao truyền thống sang các hội nghị thượng đỉnh trực tuyến, từ đó biến đổi căn bản cách thức tổ chức các cuộc gặp gỡ ngoại giao cấp cao.

Các nhà lãnh đạo từ khắp nơi trên thế giới hiện nay gặp gỡ qua hình thức trực tuyến, giúp giảm bớt các thách thức về hậu cần, chi phí, số lượng nhân sự cần thiết cũng như các tác động môi trường của các cuộc họp trực tiếp truyền thống. Sự chuyển đổi này đã mở rộng phạm vi hoạt động ngoại giao đồng thời làm cho các cuộc đối thoại trở nên toàn diện hơn. Hội nghị thượng đỉnh G20 năm 2020 được tổ chức trực tuyến đã cho thấy hiệu quả của ngoại giao số. Khi các nhà lãnh đạo đã kết nối từ các quốc gia của mình, tham gia vào các cuộc thảo luận hợp tác về các vấn đề toàn cầu cấp bách. Hình thức trực tuyến đã cho phép sự tham gia rộng rãi hơn, với các chuyên gia, đại diện xã hội dân sự và lãnh đạo doanh nghiệp cùng góp phần làm phong phú thêm cuộc đối thoại ngoại giao.

Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) năm 2020 theo hình thức trực tuyến.
Nguồn: Internet

Bài học từ các quốc gia tiên phong trong ngoại giao số

Hàn Quốc đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc trở thành một nhà lãnh đạo toàn cầu về AI, với các sáng kiến như Trung tâm Đổi mới AI được ra mắt vào năm 2024. Nước này đã đặt ra mục tiêu đầy tham vọng để trở thành nhà lãnh đạo toàn cầu về AI, và đã có những bước tiến đáng kể trong các lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, phương tiện tự hành và thành phố thông minh. Trung tâm Đổi mới AI, được hỗ trợ bởi cả khu vực công và tư nhân, là một bước quan trọng để đẩy nhanh nghiên cứu và thương mại hóa AI. Sáng kiến này nhằm nâng cao dịch vụ khu vực công và tư nhân thông qua AI, bao gồm các hệ thống quản lý y tế công cộng, thể hiện cam kết đảm bảo AI mang lại lợi ích cho xã hội nói chung.

Điểm đáng chú ý là Hàn Quốc không chỉ tập trung vào phát triển công nghệ mà còn chú trọng vào việc xây dựng chiến lược ngoại giao số toàn diện. Trong kỷ nguyên AI, ngoại giao số trở thành một đặc điểm định nghĩa của quan hệ quốc tế, và Hàn Quốc đã áp dụng một cách tiếp cận toàn diện và không thiên vị đối với hợp tác kỹ thuật số toàn cầu. Trong khi làm sâu sắc quan hệ đối tác với Châu Âu, Hàn Quốc cũng tích cực tham gia với các quốc gia dẫn đầu về kỹ thuật số khác, bao gồm Hoa Kỳ và các cường quốc AI mới nổi.

Trong khi đó ở Châu Âu, liên minh Châu Âu là một trong số những tổ chức tiên phong xây dựng khung pháp lý cho ngoại giao số. Một ví dụ điển hình là Đạo luật AI, được Liên minh Châu Âu thông qua vào năm 2024, đảm bảo các công nghệ AI được triển khai một cách minh bạch, đạo đức và an toàn. Đạo luật này là một trong những nỗ lực tham vọng nhất để quản lý AI trên toàn cầu, giải quyết các vấn đề như trách nhiệm giải trình thuật toán và quyền riêng tư dữ liệu.

Song song với những tiến bộ của Hàn Quốc và Châu Âu, các quốc gia châu Phi đang tích cực áp dụng ngoại giao số để nâng cao sự tham gia quốc tế của họ, sử dụng mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến để giới thiệu sự đa dạng về văn hóa và tiềm năng dồi dào của họ. Trong bối cảnh châu Phi, ngoại giao số có thể khuếch đại những tiếng nói trước đây bị gạt ra ngoài lề trong cuộc trò chuyện toàn cầu. Nó có thể là một công cụ hiệu quả (và tiết kiệm tài nguyên) để các quốc gia khẳng định sự hiện diện của họ trên trường quốc tế.

Cùng với đó, nhiều chiến lược ngoại giao số khác nhau đã được triển khai tại châu Phi, bao gồm ngoại giao văn hóa, ngoại giao kinh tế, gắn kết cộng đồng hải ngoại, quản lý khủng hoảng và hợp tác đa phương. Ví dụ, Ngoại giao văn hóa liên quan đến “việc trao đổi ý tưởng, thông tin, nghệ thuật và các khía cạnh khác của văn hóa giữa các quốc gia và người dân của họ để thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau”. Đây là một công cụ quan trọng trong việc thực hiện chiến lược sức mạnh mềm của một quốc gia.

Liên minh châu Phi (AU) là một trường hợp nghiên cứu quan trọng về hợp tác ngoại giao số khu vực. AU đã triển khai các sáng kiến kỹ thuật số khác nhau, bao gồm các cuộc họp thượng đỉnh ảo và các chiến dịch truyền thông xã hội. Tổ chức này đã phát triển Chiến lược Chuyển đổi Kỹ thuật số cho Châu Phi (2020-2030) để khai thác công nghệ kỹ thuật số và đổi mới để chuyển đổi xã hội và nền kinh tế châu Phi nhằm thúc đẩy hội nhập châu Phi, tạo ra tăng trưởng kinh tế bao trùm và giải quyết sự phân chia kỹ thuật số. Những nỗ lực này không chỉ thúc đẩy hội nhập châu Phi và tạo ra tăng trưởng kinh tế bao trùm mà còn cung cấp bài học quý báu cho các quốc gia có nguồn lực hạn chế, như Việt Nam, trong việc triển khai ngoại giao số hiệu quả.

Ngoài ra, nhiều quốc gia khác cũng đã khởi xướng các sáng kiến ngoại giao số sáng tạo. Ví dụ, các Đại sứ Na Uy đã sử dụng Skype để trò chuyện với sinh viên đại học, minh họa rõ ràng cách mà các nền tảng kỹ thuật số đơn giản nhưng hiệu quả có thể tăng cường sự tham gia và hiện diện quốc tế của một quốc gia.

Tại Nam Phi, quốc gia này đã sử dụng các nền tảng như mạng xã hội, trang web và triển lãm ảo để giới thiệu di sản văn hóa phong phú của mình. Trong khi đó, Kenya đã tích cực sử dụng các nền tảng kỹ thuật số để thu hút đầu tư và thúc đẩy thương mại, thể hiện cách các quốc gia châu Phi có thể sử dụng hiệu quả các nền tảng kỹ thuật số để tham gia ngoại giao kinh tế, tạo cơ hội kinh doanh và thu hút đầu tư.

Như vậy, qua những minh chứng từ Hàn Quốc, Châu Âu, và các quốc gia châu Phi, có thể thấy rằng ngoại giao số không chỉ là xu hướng tất yếu của quan hệ quốc tế mà còn là công cụ chiến lược giúp các quốc gia đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội và khẳng định vị thế trên trường quốc tế.

Áp dụng vào chiến lược ngoại giao số Việt Nam

Thứ nhất, hoàn thiện, phát triển cơ sở hạ tầng số và khuôn khổ pháp lý

Dựa trên kinh nghiệm từ các quốc gia tiên phong, Việt Nam cần ưu tiên đầu tư vào cơ sở hạ tầng số. Điều này bao gồm mở rộng truy cập băng thông rộng, cải thiện kết nối ở các khu vực xa xôi và tăng cường các khuôn khổ an ninh mạng. Những bước đi này là cần thiết để tiến tới ngoại giao số hiệu quả.

Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia của Việt Nam đến năm 2025 là một bước đi đúng hướng, nhưng cần hoàn thiện hơn nữa bằng cách bổ sung các chính sách cụ thể cho ngoại giao số. Theo các đề xuất tại hội thảo của Bộ Ngoại giao, Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống pháp lý liên quan đến chuyển đổi số. Việt Nam có thể học hỏi từ cách tiếp cận của Liên minh Châu Âu trong việc xây dựng các khuôn khổ quy định cân bằng giữa đổi mới và bảo vệ quyền lợi công dân.

Thứ hai, nâng cao năng lực con người và kỹ năng số

Một yếu tố then chốt trong thành công của ngoại giao số là nguồn nhân lực có kỹ năng. Các đại biểu tại hội thảo của Bộ Ngoại giao đã đề xuất Việt Nam nên đào tạo các nhà ngoại giao am hiểu công nghệ. Điều này đòi hỏi một chương trình đào tạo toàn diện, bao gồm cả kiến thức về công nghệ số và kỹ năng truyền thông chiến lược.

Hàn Quốc và các nước châu Âu đã đầu tư đáng kể vào việc phát triển nguồn nhân lực cho kỷ nguyên kỹ thuật số. Việt Nam có thể xem xét thiết lập các chương trình trao đổi và hợp tác với các quốc gia này để nâng cao năng lực cho các nhà ngoại giao và chuyên gia truyền thông của mình.

Thứ ba, xây dựng chiến lược truyền thông số toàn diện

Từ kinh nghiệm của các quốc gia châu Phi, Việt Nam có thể học hỏi cách sử dụng các nền tảng số để quảng bá văn hóa, thu hút đầu tư và tăng cường sự tham gia của cộng đồng hải ngoại. Điều này đòi hỏi một chiến lược truyền thông số phải nhắm được đến các đối tượng cụ thể và truyền tải thông điệp rõ ràng, nhất quán.

Các Đại sứ Việt Nam tại các nước đã chia sẻ kinh nghiệm thực hiện ngoại giao số tại các quốc gia sở tại. Những kinh nghiệm này cần được tổng hợp và phân tích để xây dựng các hướng dẫn thực tiễn cho tất cả các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài.

Thứ tư, tăng cường hợp tác khu vực và quốc tế về ngoại giao số

Việt Nam có thể học hỏi từ mô hình hợp tác ngoại giao số của Liên minh châu Phi và quan hệ đối tác Hàn Quốc-Châu Âu. Những sáng kiến hợp tác này cho phép các quốc gia chia sẻ nguồn lực, kinh nghiệm và giải quyết các thách thức chung.

Với tư cách là thành viên tích cực của ASEAN, Việt Nam có thể thúc đẩy các sáng kiến ngoại giao số trong khu vực, tương tự như Chiến lược Chuyển đổi Kỹ thuật số cho Châu Phi của Liên minh châu Phi. Điều này có thể bao gồm việc phát triển các nền tảng chung cho đối thoại khu vực, chia sẻ thông tin và giải quyết các vấn đề xuyên biên giới.