Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với VGP, Giáo sư Đại học Fulbright cho biết, Việt Nam đạt mức tăng trưởng GDP 7,1 phần trăm vào năm 2024, dễ dàng vượt qua dự báo 6,2-6,5 phần trăm cho cả năm. Đây là một thành tích tuyệt vời, được thúc đẩy bởi xuất khẩu và dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn.

Chính phủ đã đặt mục tiêu đầy tham vọng cho năm 2025 là 8 phần trăm, hy vọng sẽ phát huy đà tăng trưởng từ năm ngoái. Tuy nhiên, sự đồng thuận hiện tại giữa các nhà kinh tế trong nước và quốc tế cho thấy mức tăng trưởng khoảng 6,5 phần trăm do một số lực cản tiềm tàng có thể dẫn đến sự chậm lại từ năm ngoái.

Nhu cầu xuất khẩu là thách thức chính. Tăng trưởng kinh tế chậm lại của Hoa Kỳ sẽ đóng vai trò như một lực cản đối với sự bùng nổ xuất khẩu mà Việt Nam đã tận hưởng vào năm 2024. Tốc độ tăng trưởng có khả năng chậm lại trong mọi trường hợp, vì việc bổ sung hàng tồn kho chiếm một phần đáng kể trong lượng hàng nhập khẩu của Hoa Kỳ vào năm ngoái. Hơn nữa, một số mặt hàng xuất khẩu đã được "kéo dài" sang năm 2024 để dự đoán mức thuế quan có thể được áp dụng bởi chính quyền Trump sắp tới.

Chuyên gia kinh tế cho biết, dòng vốn FDI vẫn là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu và có khả năng sẽ tiếp tục trong tương lai gần.

"Việt Nam có thể hưởng lợi từ việc chuyển hướng thương mại từ Trung Quốc và Mexico sang Hoa Kỳ, vì các quốc gia này bị đánh thuế cao hơn. Ngay cả khi Hoa Kỳ áp thuế đối với Việt Nam, miễn là mức thuế này thấp hơn mức thuế đánh vào hàng xuất khẩu của Trung Quốc và Mexico thì Việt Nam vẫn được hưởng lợi", GS. Pincus nhấn mạnh.

Bên cạnh xuất khẩu, chi tiêu cho cơ sở hạ tầng sẽ là một yếu tố quan trọng khác. Khi Việt Nam hội nhập vào hệ thống sản xuất Đông Á, tiền sẽ cần được chi cho vận tải, hậu cần, năng lượng tái tạo và số hóa. Một động lực đầu tư lớn sẽ làm tăng tiềm năng tăng trưởng và hỗ trợ tăng trưởng năng suất.

Tăng trưởng nhu cầu trong nước đã yếu kể từ khi đại dịch xảy ra, vì các hộ gia đình phải vật lộn để giảm nợ và tích lũy tiền tiết kiệm đã mất trong giai đoạn đó. Bảng cân đối kế toán hộ gia đình yếu cũng kìm hãm sự phục hồi của lĩnh vực bất động sản, vốn vẫn đang chao đảo vì tác động của vụ bê bối ngân hàng và thị trường vốn năm 2022. Các công ty phát triển bất động sản vẫn có đòn bẩy cao, đang kìm hãm sự phục hồi đầu tư.

Các động lực kinh tế chính dự kiến ​​cho Việt Nam vào năm 2025

Theo Giáo sư Đại học Fulbright, sản xuất xuất khẩu vẫn là động lực chính của nền kinh tế Việt Nam vào năm 2025, đặc biệt là trong lĩnh vực điện tử, máy móc và dệt may. Xuất khẩu của các công ty FDI chiếm 75 phần trăm tổng kim ngạch xuất khẩu và sự gia tăng FDI đang diễn ra sẽ hỗ trợ tăng trưởng xuất khẩu vào năm 2025. Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ việc phân bổ lại thương mại khi Hoa Kỳ và các quốc gia khác giảm nguồn cung từ Trung Quốc và các công ty Trung Quốc đa dạng hóa vào Việt Nam.

Chi tiêu cho cơ sở hạ tầng cũng sẽ thúc đẩy tăng trưởng. Chính phủ có kế hoạch hoàn thành thêm 1.000 km đường cao tốc và thực hiện các khoản đầu tư khác để cải thiện kết nối, bao gồm sân bay mới tại Thành phố Hồ Chí Minh và mở rộng sân bay Hà Nội. Các kế hoạch phát triển tuyến đường sắt cao tốc có thể thúc đẩy chi tiêu cho cơ sở hạ tầng. Duy trì tỷ lệ giải ngân cao của đầu tư công và ưu tiên các dự án quan trọng về mặt kinh tế sẽ là các mục tiêu chính sách quan trọng.

Chính phủ cũng đã công bố các bước để kích thích thị trường bất động sản thông qua các chính sách như đẩy nhanh quá trình phê duyệt, cải cách pháp lý theo Luật Đất đai mới để giảm bớt sự không chắc chắn và mở rộng nguồn cung đất đai có sẵn để phát triển. Chính sách tiền tệ thích ứng hơn sẽ giúp kích thích lĩnh vực này, nhưng chỉ khi áp lực lạm phát không tái diễn.

Cơ hội và thách thức đan xen đối với nền kinh tế Việt Nam năm 2025

Tiến sĩ Pincus cho rằng Việt Nam là một trong những địa điểm hàng đầu thế giới về hoạt động lắp ráp điện tử, máy móc và dệt may. FDI vào các ngành công nghiệp này đã tạo ra hàng triệu việc làm, tạo ra nguồn ngoại tệ mà Việt Nam cần để nhập khẩu các mặt hàng thiết yếu và công nghệ.

Hiệu ứng lan tỏa dự kiến ​​từ hoạt động lắp ráp sang các công ty trong nước chưa bao giờ thành hiện thực. Xuất khẩu của Việt Nam là ngành nhập khẩu nhiều nhất trong khu vực, nghĩa là hơn một nửa giá trị của tất cả các mặt hàng xuất khẩu được chi cho nhập khẩu. Trong một số ngành, ví dụ như điện thoại di động, con số này lên tới 85 phần trăm. Các công ty FDI vẫn chiếm 75 phần trăm tổng kim ngạch xuất khẩu, đây vừa là dấu hiệu cho thấy thành công của Việt Nam trong việc thu hút đầu tư nước ngoài vừa là dấu hiệu cho thấy năng lực xuất khẩu yếu kém của các công ty trong nước.

Hiệu ứng lan tỏa không phải là tự động. Các công ty nước ngoài không có động lực thực sự để nội địa hóa sản xuất đầu vào trong nước. Lịch sử của các nước Đông Á khác cho thấy sự hiện diện của các công ty trong nước có quy mô đủ lớn và có đủ năng lực để tiếp thu công nghệ từ các công ty nước ngoài là một yếu tố quan trọng.

Cơ cấu công nghiệp của Việt Nam vẫn được đặc trưng bởi một "phần giữa bị thiếu", bao gồm một số ít công ty lớn và hàng triệu doanh nghiệp siêu nhỏ. Ngay cả các công ty lớn cũng chủ yếu hướng nội, kiếm tiền từ bất động sản, tài chính và bán lẻ. Những gì còn thiếu trong bức tranh này là các công ty sản xuất quy mô vừa đến lớn tập trung vào xuất khẩu.

Việt Nam chi một khoản tiền tương đối nhỏ cho giáo dục đại học và nghiên cứu và phát triển. Người ta kỳ vọng rằng các trường đại học, cả trong khu vực công và tư, phải tự tài trợ. Điều này đã kìm hãm sự tiến bộ, vì các trường đại học không đủ khả năng thuê những người tài giỏi nhất hoặc xây dựng các phòng thí nghiệm để thu hút các nhà nghiên cứu đẳng cấp thế giới. Một trường đại học và khu vực nghiên cứu yếu kém đã kìm hãm các công ty trong nước trong nhiều năm.

Biến đổi khí hậu là một thách thức lớn khác. Là một quốc gia ven biển có hai vùng đồng bằng rộng lớn, Việt Nam là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất trên thế giới trước mực nước biển dâng và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt. Việc thích ứng với biến đổi khí hậu sẽ đòi hỏi phải tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng, nhà ở xã hội và đào tạo khi hàng triệu công nhân di dời và tìm kiếm việc làm.

Đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng vì tác động của biến đổi khí hậu trở nên tồi tệ hơn do các đập thượng nguồn, khai thác cát và khai thác nước ngầm. Quản lý dòng người di cư ra khỏi đồng bằng và quản lý quá trình chuyển đổi từ canh tác lúa thâm canh sang sản xuất các mặt hàng có giá trị gia tăng cao hơn sẽ rất quan trọng.

Chuyên gia kinh tế lưu ý rằng quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo vừa là cơ hội vừa là rủi ro. Ông nói thêm rằng đây là cơ hội vì Việt Nam có nguồn tài nguyên gió và mặt trời dồi dào có thể được sử dụng để cung cấp năng lượng cho hoạt động sản xuất, củng cố uy tín của đất nước như một trung tâm sản xuất xanh lớn.

Tăng trưởng nhu cầu cũng có thể thúc đẩy sản xuất tấm pin mặt trời, tua bin gió và các máy móc, thiết bị khác, phục vụ cho cả nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Quá trình chuyển đổi năng lượng cũng là một rủi ro, vì các nhà nhập khẩu như Liên minh châu Âu sẽ dần áp đặt các hạn chế thương mại đối với hàng hóa được sản xuất bằng năng lượng không tái tạo. Sự chậm trễ trong việc chuyển từ than sang gió và mặt trời có thể tác động tiêu cực đến xuất khẩu của Việt Nam./.

Tiến sĩ Jonathan R. Pincus là cựu Chuyên gia kinh tế quốc tế cấp cao của UNDP và hiện là Trưởng khoa Chính sách công và Quản lý Fulbright, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, Đại học Fulbright Việt Nam.