Dự thảo lần thứ 13 đề án này với gần 30 trang được một số nhà khoa học, giáo dục ví như “bản nháp vội”. Ý kiến gần như đồng nhất của một số nhà giáo dục đều cho rằng, vấn đề đáng nói ở chỗ “bản nháp vội” lại một lần nữa thể hiện cách làm ngược.

Bắt cháu đẻ ra... ông

Ngay trong hội thảo do Liên hiệp Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam tổ chức đầu tháng 6, GS Chu Hảo, nguyên thứ trưởng Bộ Khoa học - công nghệ, đã nói: Khi Bộ GD-ĐT dự thảo chiến lược giáo dục VN 2008-2020, nhiều người đã nói đến một “quy trình ngược” mà Bộ GD-ĐT áp dụng. Bởi dự thảo đặt ra rất nhiều mục tiêu nhưng việc cần làm trước là cải cách giáo dục, khắc phục những bất cập thì chưa làm. Việc này không khác gì chuyện “bắt con đẻ ra cha”.

Năm 2008, việc xây dựng “chiến lược” không hoàn thành được, đến nay vẫn chưa, sau gần 20 dự thảo. Bây giờ, chiến lược giáo dục chưa công bố, việc cải cách giáo dục cũng không được tính đến, Bộ GD-ĐT lại triển khai xây dựng chương trình - sách giáo khoa (SGK) mới. Đây không khác gì chuyện “bắt cháu đẻ ra ông”.

Trước phát biểu của đại diện Bộ GD-ĐT cho rằng họ đang làm đúng chủ trương của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục mà việc đổi mới chương trình - SGK chỉ là một “nhánh” của công việc này, GS Nguyễn Minh Thuyết cho rằng, chủ trương thì đúng nhưng cách làm thì không. Và người góp ý đang muốn đề cập đến “cách làm”. Ví như người ta muốn thay đổi ngôi nhà đã cũ kỹ, xuống cấp thì cần gia cố, xây dựng lại nền móng cho vững, chứ không phải lo đi lợp lại cái mái.

Về vấn đề này, GS Nguyễn Ngọc Phú, phó chủ tịch Hội Tâm lý - giáo dục Việt Nam, cho biết: không nên vin vào “nghị quyết” để bảo vệ một việc làm không đúng quy trình và chắc chắn không mang lại hiệu quả. Cách làm của Bộ GD-ĐT, xét ở khía cạnh khoa học là không ổn. Vì với thực trạng giáo dục hiện nay, những nhà quản lý giáo dục cần phải nghĩ đến việc “sửa từ gốc”.

Có nghĩa là phải làm một cuộc cải cách. Nếu muốn tránh từ “cải cách” mà dùng từ “đổi mới căn bản, toàn diện” cũng cần phải rà soát từ gốc rễ. Phải có những nghiên cứu sâu để làm rõ nền giáo dục có chỗ nào bất ổn. Và phải bắt đầu từ những bất ổn đó để xây dựng lại hệ thống giáo dục, xây dựng lại triết lý giáo dục.

Như vậy, phân tích kỹ lưỡng thì “đổi mới căn bản, toàn diện” cũng có nghĩa là “cải cách”. Chứ “đổi mới căn bản, toàn diện” không thể chỉ là việc xây dựng một chương trình - SGK mới trên cái nền có quá nhiều bất ổn.

GS Nguyễn Ngọc Phú băn khoăn: Nếu Bộ GD-ĐT nhìn thấy được những bất ổn mà nhiều nhà giáo dục tâm huyết đã nhắc đến thì hẳn họ phải đi một con đường khác. Còn họ vẫn làm theo cách hiện nay, bỏ qua những góp ý của những người tâm huyết thì chỉ có thể giải thích là họ nghĩ “giáo dục không có gì khủng hoảng”.

Những điều “cần” lại không có

Một số chuyên gia giáo dục cho rằng những vấn đề mấu chốt cần bàn, cần sửa không thấy có trong đề án. Giống như bác sĩ không chẩn đúng bệnh, những bất ổn của giáo dục kéo dài đã và sẽ tạo nên khủng hoảng và sự xuống cấp về chất lượng giáo dục.

GS Nguyễn Ngọc Phú và GS Nguyễn Minh Thuyết đều khẳng định việc cần làm là tổ chức nghiên cứu mô hình giáo dục trong tương lai, mô hình có thể khắc phục nhiều điểm yếu hiện nay của nền giáo dục.

GS Phú cho rằng, rất cần nghiên cứu mô hình sau THPT, học sinh không thi đại học mà lấy kết quả thi tốt nghiệp THPT để làm cơ sở vào học một số trường đại học nhất định. Một hệ thống giáo dục mới như thế nào thì còn cần phải bàn nhiều nhưng nhất định phải được tính đến, phải được nghiên cứu và phải được làm trước khi xây dựng chương trình - SGK.

Đồng quan điểm, GS Nguyễn Ngọc Phú cho rằng: “Rất cần phải có những cách đánh giá chương trình, môn học và SGK đang được sử dụng, cho dù chỉ là những đánh giá khái quát nhưng lại rất quan trọng để làm cơ sở cho các đề xuất thay đổi. Nhưng tiếc là nội dung này không có trong bản dự thảo đề án”.

GS Chu Hảo cũng bày tỏ bức xúc về cách làm lạ của Bộ GD-ĐT: “Một chương trình - SGK thực hiện 10 năm nhưng không hề có một sự tổng kết, nghiên cứu nghiêm chỉnh để rút kinh nghiệm, làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng cái mới”.

Nếu xây dựng một chương trình, viết một bộ SGK mới mà những vấn đề nêu trên chưa được nghiên cứu, phân tích, định hướng thay đổi trong tương lai, theo các giáo sư, cách làm này đang đi lại “vết xe đổ” của sai lầm cũ.