Không chỉ sách giáo khoa, cả sách tham khảo cũng lơ tác quyền - Ảnh: Đào Ngọc Thạch

In sách ào ào

Trao đổi với PV Thanh Niên, bà Phạm Thị Hóa, Trưởng phòng Kinh doanh sách nội địa Công ty phát hành sách FAHASA, cho biết mỗi năm số lượng sách giáo khoa (SGK) và sách tham khảo (STK) do FAHASA tiêu thụ đạt doanh thu tương đương nhau, khoảng 50 tỉ đồng mỗi loại và không ngừng tăng trưởng hằng năm.

Nhiều đơn vị làm sách từng phải thèm thuồng khi biết được số lượng bản in STK mỗi lần thường từ 5.000 - 10.000 bản in/tựa sách. Điều đáng nói là các đơn vị xuất bản làm STK ở nước ta ngoại trừ Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục là của nhà nước ra, còn lại đều là công ty xuất bản tư nhân và chỉ xấp xỉ trên dưới 10 đơn vị như: Phan Việt, Sách Việt, Đức Trí, Toàn Phúc, Sao Mai… Mỗi năm, một đơn vị tung ra thị trường trung bình trên 1.000 đầu STK (gồm cả sách mới và sách tái bản) với số lượng in không hề nhỏ. Tuy nhiên, khi hỏi tới vấn đề tác quyền trong STK, phần lớn các đơn vị làm STK đều “né” không trả lời.

Nhà văn, nhà thơ không hề biết

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cho biết ông từng phát hiện truyện của mình trong STK tiếng Việt lớp 4 từ mấy năm trước, tuy nhiên đơn vị làm sách không hề hỏi ý kiến xin phép ông và ông cũng chưa từng nhận được bất kỳ đồng nhuận bút nào. “Quá nhiều STK nên tôi không thể kiểm tra hết có sách nào sử dụng tác phẩm của tôi hay không. Nhưng tôi cho rằng nếu đã trích đoạn hoặc sử dụng nguyên tác phẩm của bất kỳ nhà văn nào đưa vào sách nhằm mục đích kinh doanh thì đều cần trả tác quyền cho người sáng tác”, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh nói.

Trên thực tế, rất nhiều NXB không liên quan đến lĩnh vực giáo dục cũng đang phát hành nhiều loại STK khác nhau mà không được kiểm soát chặt chẽ về in ấn, phát hành... Nếu như SGK được thẩm định tới hai vòng độc lập, được kiểm soát chặt chẽ về giá bán thì STK gần như bị... thả nổi.

Sử dụng thì phải trả tiền !

Ông Nguyễn Mạnh Quý, Trưởng đại diện Cục Bản quyền tác giả tại TP.HCM (trực thuộc Bộ VH-TT-DL), nói rõ trong luật Sở hữu trí tuệ và các nghị định liên quan không có quy định SGK được miễn tiền tác quyền. Do đó, NXB nếu sử dụng tác phẩm để in sách buộc phải trả tiền tác quyền cho người sở hữu tác phẩm, việc trích dẫn tác phẩm văn học trong STK nói riêng và SGK nói chung cũng đều phải trả tiền tác quyền.

Tuy nhiên ông Quý cho rằng, đến thời điểm này, việc chi trả tiền tác quyền vẫn chưa có quy định cụ thể, và lâu nay việc này được thực hiện dựa trên cơ sở pháp lý là Nghị định 61/2002 về chế độ nhuận bút. Phương thức tính trả theo tỷ lệ phần trăm định trong khung nhuận bút x (nhân) với giá bán lẻ xuất bản phẩm và x (nhân) với số lượng in xuất bản phẩm. Mặc dù quy định như thế nhưng trên thực tế, tiền bản quyền được trả dựa trên nguyên tắc thỏa thuận giữa các bên có liên quan vì đây là giao dịch dân sự.

“Thực ra, khi làm một cuốn sách, NXB cũng đã tính toán rất cụ thể về khoản tiền bản quyền và các chi phí khác. Vấn đề là sau đó phía có trách nhiệm có nghiêm túc thực hiện chi trả tiền bản quyền hay không mà thôi”, ông Quý nói.