Nhưng không ít hiệu trưởng các trường - là những người đứng mũi chịu sào trong công cuộc đổi mới thi cử cũng có nhiều ý kiến chưa đồng thuận, thậm chí trái ngược nhau.

Từ phương án thi “3 chung” (chung đề, chung đợt, chung kết quả), mà nhiều hiệu trưởng cảm thấy “nhẹ nhõm như cất được gánh nặng”, vì các ông “chót quen” ỷ vào bộ từ A đến Z. Phải chăng vì không ít vị do thiếu tự tin, sợ trách nhiệm nên không dám cùng với bộ làm cuộc cách mạng thi cử - qua công tác tuyển sinh, để các trường tự khẳng định vị thế của mình góp phần tích cực nâng cao chất lượng đào tạo trong phạm vi trường quản lý.

Không nên so sánh tuyển sinh ĐH-CĐ với tuyển sinh vào lớp 10 THPT. Tuyển sinh vào lớp 10, tuy là đề chung, nhưng do sở GD từng địa phương ra đề và cộng điểm “xét tuyển” lẫn “thi tuyển”, trong đó có hệ số nhân đôi đối với những bộ môn chính (toán, văn...), như vậy vừa công bằng vừa chặt chẽ, tránh hiện tượng đỗ “oan”. Hơn nữa mục đích tuyển sinh của THPT khác với các trường ĐH-CĐ. Một bên là trình độ phổ thông.

Một bên là chọn lựa người tài. Việc bộ giao quyền tự chủ tuyển sinh đầu vào cho các trường ĐH-CĐ, không phải do các trường “đòi tự chủ” hoặc “đóng cửa hưởng một mình” như suy nghĩ của một số người. Tự phương án “3 chung” đến phương án “giao quyền tự chủ” tuyển sinh ĐH-CĐ là xu thế tất yếu của sự phát triển nền giáo dục ĐH-CĐ nói chung và sự phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng của mỗi trường ĐH-CĐ nói riêng. Chắc hẳn bộ cũng điều tra nắm chắc đội ngũ các thầy - cô giáo có kinh nghiệm, chuyên môn cao, tin tưởng ở họ, để giao quyền tự chủ tuyển sinh cho các trường.

Đương nhiên, nếu trường nào mà hiệu trưởng thấy không đủ khả năng “tự chủ tuyển sinh” cần báo cáo để bộ có phương án “chữa cháy”. Tất nhiên phải nhìn vấn đề cho biện chứng, dù cho phương án “3 chung” hay “tự chủ” thì phương án nào cũng có 2 mặt: Tích cực và hạn chế. Tuy nhiên ta chọn phương án ít hạn chế hơn để áp dụng thì vẫn cho hiệu quả đáng tin cậy. Dưới góc độ của người từng có thâm niên đứng trên bục giảng, tôi cho rằng phương án “tự chủ” có nhiều cái được.

Cái được mà ai cũng trông thấy, đó là thí sinh không phải thi quá đông chung một đợt, thời gian ngắn chỉ vài ba ngày làm cho cả xã hội gồng mình lên để chống đỡ, đặc biệt nạn ách tắc giao thông, sự vất vả của lực lượng cảnh sát giao thông, kèm theo là nhà trọ sinh viên quá tải, giá thuê trọ leo thang vô tội vạ, rồi đủ các loại “cò” nhẫn tâm bu vào kiếm ăn quanh. Các trường tổ chức thi làm nhiều đợt, rõ ràng sẽ khắc phục được vấn đề trên.

Các trường tự chủ tuyển sinh sẽ sớm chủ động có kế hoạch dài hơi đủ thời gian chuẩn bị các công đoạn như tập hợp những thầy giáo có năng lực ra đề, cơ sở vật chất (phòng thi, giấy thi, nơi ăn chốn ở cho các thí sinh...), lực lượng giám thị, giám khảo, phục vụ hội đồng coi, chấm thi. Các trường lại có điều kiện cải tiến nội dung ra đề phù hợp với đặc thù của trường.

Ngay trong một trường, mỗi khoa cũng có yêu cầu riêng, các trường có thể điều chỉnh khâu ra đề, chấm thi cho phù hợp, để chọn sinh viên chất lượng cho khoa. Khi bộ giao quyền tự chủ tuyển sinh cho các trường, đồng thời cần có chế tài kiểm tra không phải chỉ ở đầu vào, mà còn trong cả quá trình đào tạo, đồng thời cũng là quá trình tuyển chọn thi lên lớp, kiên quyết không cho “ngồi nhầm” lớp những sinh viên lười nhác, kết quả học tập dưới trung bình. Tổ chức chặt chẽ thi tốt nghiệp cấp bằng cử nhân, đây là khâu sàng lọc, tuyển chọn cuối cùng, trước khi “xuất lò”, chỉ cung cấp cho xã hội những sinh viên học “thật”, thi “thật”, đỗ “thật”.

Có ý kiến cho rằng, trường tự ra đề thi sẽ dùng “thủ thuật” ra đề dễ, đúng “trọng tâm”, để “đánh bóng” tên tuổi, tạo uy tín “ảo”, thu hút nhiều học sinh vào trường. Đây là ý kiến suy diễn. Thực ra chỉ tiêu tuyển sinh từng trường đều do bộ căn cứ vào nhu cầu chung của xã hội, lên quy hoạch cân đối, giao cho từng trường, trường có muốn “hút” đông học sinh về cũng chẳng làm được. Hơn nữa thi cử là chuyện của khoa học, chọn người tài, nên chẳng đánh lừa được ai. Và cũng chẳng trường nào “cả gan” vì chạy theo thành tích, ra đề quá dễ để thu hút về trường học sinh loại 2, hoặc loại 3?

Trường ra đề, có ý kiến lo ngại việc bảo mật đề thi, quan hệ tình cảm thân quen trong phạm vi một trường dễ dẫn đến lộ đề. Ngay bộ có đầy đủ mọi điều kiện để bảo mật, đề vẫn cứ lộ. Cho dù một trường nào đó sơ ý làm lộ đề thi, thì tác hại chỉ nằm trong phạm vi “địa phương”. Lộ đề thi “cấp bộ” thì tác hại khôn lường. Chắc chắn khi bộ phân cấp giao cho trường ra đề ắt hẳn kèm theo phải có quy trình yêu cầu hiệu trưởng tuân thủ chể độ bảo mật đề thi. Với trách nhiệm cá nhân cụ thể như vậy, chẳng ông hiệu trưởng nào lại tắc trách, cả nể làm rò rỉ đề thi để làm mất danh dự, uy tín của mình.

Lại cũng có ý kiến cho rằng, giao cho trường tự chủ ra đề thi, học sinh có nguyện vọng thi vào trường đó sẽ đổ xô đến xin học thêm nhiều. Hiện nay phong trào học thêm ở các thành phố đã trở nên công khai, quá phổ biến. Bộ, các sở GDĐT có nhiều văn bản cấm dạy thêm, thậm chí kết tội dạy thêm là tham nhũng. Nhưng có ai kiểm soát được dạy thêm đâu. Vậy thì học sinh có nguyện vọng thi vào trường nào sẽ đến xin học thêm tại trường đó cũng là chuyện bình thường.

Ban giám hiệu, công đoàn những trường này nếu nhạy bén làm “kế hoạch 3”, quản lý chặt chẽ việc dạy thêm, học thêm, vừa tránh được tiêu cực, vừa cải thiện được đời sống thầy giáo bằng đồng tiền lao động chính đáng, lại giúp học trò luyện thi củng cố kiến thức chuẩn bị thi ĐH cho tốt, đó cũng là việc làm cần thiết.

Để hạn chế việc thí sinh nộp hồ sơ “ảo”, tốn kém không cần thiết, lại gây khó khăn cho khâu lên danh sách tổ chức thi, bộ cần quy định mỗi thí sinh chỉ được phép nộp đơn ghi danh xin thi tối đa 2 trường. Làm như vậy buộc học trò cân nhắc kỹ khả năng, trình độ bản thân chọn trường dự thi vừa sức, chắc ăn hơn.

Trải qua mấy chục năm, việc tuyển sinh ĐH các trường đều dựa hẳn vào đủ mọi sự chỉ đạo của bộ. Nay phải tự lo mọi thứ, bước đầu gặp khó khăn là không tránh khỏi. Song đây cũng là thử thách để hiệu trưởng, cán bộ giáo viên trong các trường ĐH kiểm tra trình độ, bản lĩnh của mình. Hãy cứ đi, tất sẽ tìm thấy đường.