Ung thư gan nguyên phát là những tổn thương ác tính xuất hiện tại gan không do di căn từ cơ quan khác đến, là bệnh lý ung thư thường gặp đứng thứ 5 trên thế giới. Ung thư gan nguyên phát có thể là ung thư tế bào gan (HCC), ung thư đường mật, u máu gan ác tính hoặc u lympho ác tính ở gan… trong đó ung thư tế bào gan là dạng ung thư gan nguyên phát thường gặp nhất. Gan là một tạng giàu mạch máu nên ung thư gan nguyên phát có xu hướng xâm lấn các mạch máu trong gan đặc biệt là tĩnh mạch cửa. Huyết khối tĩnh mạch cửa do khối ung thư gan nguyên phát xâm lấn, di căn vào tĩnh mạch cửa gặp từ 30 - 62,2% các trường hợp và là dấu hiệu cho thấy tổn thương ung thư gan nguyên phát ở giai đoạn muộn, có tiên lượng kém và nguy cơ chảy máu do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản, suy gan (đặc biệt là huyết khối thân chính tĩnh mạch cửa). Thời gian sống trung bình của bệnh nhân ung thư gan nguyên phát có khối tĩnh mạch cửa nếu không được điều trị là rất thấp - 2,7 tháng, trong khi đó của ung thư gan nguyên phát không có huyết khối và cũng không được điều trị là 24,4 tháng.

Bài viết này nhằm giới thiệu hai trường hợp ung thư gan nguyên phát có khối tĩnh mạch cửa được mổ cắt gan lấy huyết khối tĩnh mạch cửa và tìm hiểu vai trò của phẫu thuật đối với dạng tổn thương này. Các bệnh án bao gồm bệnh án của bệnh nhận Bùi Thị Q, nữ 66 tuổi vào viện ngày 3/1/2012 với lý do đau vùng thượng vị và dưới sườn phải, bệnh nhân Đinh Bá V, nam 36 tuổi, vào viện ngày 10/2/2012 với lý do đau vùng thượng vị, mệt mỏi.

Ung thư gan nguyên phát có huyết khối tĩnh mạch cửa thuộc giai đoạn muộn nên tiên lượng kém. Các thăm dò chuẩn đoán hình ảnh thường được dùng để xác định tổn thương này là siêu âm Dopler màu, chụp cắt lớp vi tính có tiêm thuốc cảm quang (đặc biệt là chụp cắt lớp đa dãy) và chụp cộng hưởng với độ nhạy và độ đặc hiệu khá cao. Việc chuẩn đoán tổn thương huyết khối là ác tính (do khối u gây ra) hay là lành tính (do tăng áp lực tĩnh mạch cửa và ứ trệ máu ở tĩnh mạch cửa) là rất quan trọng để từ đó có thái độ xử trí và tiên lượng đúng. Trên lâm sàng có thể gặp các dạng huyết khối tĩnh mạch cửa sau là [1] huyết khối tĩnh mạch cửa nhánh phân thùy gan hoặc nhỏ hơn, [2] huyết khối tĩnh mạch cửa phải hoặc trái, [3] huyết khối tĩnh mạch cửa phải hoặc trái lan vào thân chính tĩnh mạch cửa nhưng chưa gây tắc hoàn toàn thân chính, [4] huyết khối gây tắt hoàn toàn thân chính tĩnh mạch cửa.