Trên toàn nước Mỹ, một sự thay đổi lớn đang diễn ra mà ít ai nhận ra. Xe tải giao hàng ở Pittsburgh, xe buýt ở Milwaukee, cần cẩu ở cảng Los Angeles, và các tòa nhà văn phòng ở Houston đều đang hoạt động nhờ năng lượng từ mặt trời, gió hoặc các nguồn năng lượng sạch khác. Một quốc gia từng phụ thuộc vào than, dầu và khí đốt hơn một thế kỷ để trở thành nền kinh tế mạnh nhất thế giới, đồng thời là quốc gia gây ô nhiễm nhất lịch sử, giờ đây đang nhanh chóng chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch.

Tương tự, quá trình này cũng đang diễn ra tại châu Âu và nhiều nơi khác trên thế giới. Sự thay đổi này đang diễn ra với tốc độ mà ngay cả các chuyên gia cũng không ngờ tới.

Năng lượng gió và mặt trời đang lập kỷ lục mới; các nguồn năng lượng tái tạo được dự đoán sẽ vượt qua than đá để trở thành nguồn cung cấp điện lớn nhất thế giới vào năm 2025. Các nhà sản xuất ô tô coi xe điện là trọng tâm chiến lược và đang hướng tới ngày kết thúc của động cơ đốt trong. Hệ thống sưởi, làm mát, nấu nướng và một số hoạt động sản xuất cũng sẽ sử dụng điện từ năng lượng tái tạo.

Trước thực trạng nhiệt độ cao kỷ lục trên Trái đất, chính phủ các nước đã đầu tư hàng nghìn tỷ đô la vào năng lượng sạch để giảm ô nhiễm carbon. Chi phí sản xuất điện từ mặt trời và gió đang giảm nhanh, hiện tại ở một số nơi còn rẻ hơn khí đốt, dầu mỏ hay than đá. Đầu tư tư nhân đang đổ vào các công ty trong các ngành công nghiệp xanh mới nổi.

Fatih Birol, Giám đốc Điều hành của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), chia sẻ: "Chúng tôi theo dõi dữ liệu năng lượng hàng ngày, và những gì đang diễn ra thật đáng kinh ngạc. Năng lượng sạch đang phát triển nhanh hơn nhiều người nghĩ, và gần đây tốc độ còn tăng lên."

Theo IEA, trong năm nay, hơn 1,7 nghìn tỷ USD sẽ được đầu tư vào các công nghệ như năng lượng gió, mặt trời, xe điện và pin trên toàn cầu, trong khi đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch chỉ hơn 1 tỷ USD. Đây là số tiền lớn nhất từng được dành cho năng lượng sạch trong một năm.

Các khoản đầu tư này đang thúc đẩy sự bùng nổ của năng lượng sạch. Trung Quốc, quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất điện từ gió và mặt trời, dự kiến sẽ tăng gấp đôi công suất vào năm 2025, sớm hơn kế hoạch năm năm. Ở Anh, khoảng một phần ba lượng điện được tạo ra từ năng lượng gió, mặt trời và nước. Tại Mỹ, trong năm nay, dự kiến 23% lượng điện sẽ đến từ các nguồn năng lượng tái tạo, tăng 10% so với một thập kỷ trước.

Dù hệ thống năng lượng đang thay đổi nhanh chóng, khí hậu cũng vậy. Vẫn chưa rõ liệu Mỹ và các quốc gia gây ô nhiễm khác có thể đạt mục tiêu ngừng đưa thêm khí nhà kính vào bầu khí quyển từ năm 2050 hay không. Cho đến nay, các nguồn đầu tư đã làm chậm tốc độ gia tăng khí thải, nhưng lượng carbon dioxide bơm vào bầu khí quyển vẫn ở mức kỷ lục.

Cuộc đua năng lượng sạch

Mười lăm năm trước, các tấm pin mặt trời, tua-bin gió và xe chạy bằng pin thường được coi là công nghệ ngách, quá đắt và chưa đủ tin cậy để sử dụng rộng rãi. Nhưng, năng lượng sạch đã nhanh chóng trở nên rẻ hơn rất nhiều so với dự đoán. Kể từ năm 2009, chi phí sản xuất năng lượng mặt trời đã giảm 83%, chi phí năng lượng gió giảm hơn một nửa, và giá pin lithium-ion giảm hơn 97% trong ba thập kỷ qua.

Ngày nay, ở nhiều thị trường, năng lượng mặt trời và gió là nguồn điện mới ít tốn kém nhất, chiếm 12% lượng điện toàn cầu và vẫn đang tăng. Năm nay, lần đầu tiên, các nhà đầu tư toàn cầu dự kiến sẽ rót nhiều tiền vào năng lượng mặt trời - khoảng 380 tỷ USD - hơn là vào việc khoan dầu.

Chi phí sản xuất năng lượng mặt trời, gió và pin giảm nhanh chóng là kết quả của các khoản đầu tư sớm từ chính phủ Mỹ, cùng với các tiến bộ nghiên cứu từ hàng trăm nhà khoa học, kỹ sư và doanh nhân trên toàn thế giới.

Tại Mỹ, trong hai năm đầu nhiệm kỳ, Tổng thống Biden đã ký ba luật nhằm phân bổ quỹ cho năng lượng sạch: Luật cơ sở hạ tầng trị giá 1 nghìn tỷ USD để tăng cường lưới điện, mua xe buýt điện cho các trường học và xây dựng mạng lưới trạm sạc xe điện; Luật CHIPS và Khoa học dành hàng tỷ đô la cho chất bán dẫn, quan trọng đối với sản xuất ô tô; và Luật Giảm lạm phát, nỗ lực tham vọng nhất trong lịch sử Mỹ nhằm chống biến đổi khí hậu. Đạo luật này giúp giảm thuế liên quan đến xe điện, máy bơm nhiệt, nâng cấp hiệu suất năng lượng, tấm quang năng, tua-bin gió và sản xuất hydro sạch. Chính phủ Mỹ cũng đang đầu tư vào các nỗ lực thu giữ và lưu trữ khí thải carbon.

Ba luật này đã thúc đẩy các công ty công bố ít nhất 230 tỷ USD đầu tư sản xuất. Ở Georgia, Qcells - nhà sản xuất năng lượng mặt trời của Hàn Quốc, đang xây dựng nhà máy trị giá 2,5 tỷ USD. Ở Nevada, Tesla đang xây dựng nhà máy sản xuất xe tải điện mới trị giá 3,6 tỷ USD. Ở Oklahoma, tập đoàn Nhật Bản Panasonic đang cân nhắc mở nhà máy sản xuất pin trị giá 4,4 tỷ USD.

Những thay đổi này đang đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng. Tổng thống Biden đề xuất các giới hạn mới về ô nhiễm, và một số bang đang tự hành động. California, với sức mạnh thị trường ảnh hưởng đến toàn ngành công nghiệp ô tô, có kế hoạch ngừng bán ô tô mới chạy bằng xăng và xe tải chạy bằng dầu diesel vào năm 2035 và 2036; một số bang khác cũng đang lên kế hoạch tương tự. Vào tháng năm vừa qua, New York trở thành bang đầu tiên cấm kết nối khí đốt trong hầu hết các tòa nhà mới, yêu cầu sử dụng hệ thống sưởi và nấu ăn bằng điện từ năm 2026.

Đầu tư của Mỹ đã thúc đẩy phản ứng mạnh mẽ từ các quốc gia giàu có khác. Canada, Hàn Quốc và một số nước khác đang thúc đẩy các công ty nội địa tiếp cận trợ cấp của Mỹ, đồng thời cung cấp trợ cấp tương tự cho các nhà sản xuất trong nước. Liên minh châu Âu đang giảm bớt sự phụ thuộc vào dầu mỏ và khí đốt của Nga. Tháng năm vừa qua, lần đầu tiên trong lịch sử, năng lượng gió và mặt trời tại châu Âu tạo ra nhiều điện hơn nhiên liệu hóa thạch.

Tại Trung Quốc, quốc gia gây ô nhiễm hàng đầu thế giới nhưng cũng dẫn đầu về năng lượng tái tạo, chính phủ tiếp tục đầu tư vào từng giai đoạn sản xuất năng lượng sạch, từ pin mặt trời đến pin, tua-bin gió, và nhiều hơn nữa. Giống như Mỹ, Trung Quốc có các trợ cấp cho người mua xe điện. Năm ngoái, nước này đã chi 546 tỷ USD cho năng lượng sạch, nhiều hơn bất cứ quốc gia nào khác.

Với chi phí sản xuất giảm mạnh, việc lắp đặt các dự án năng lượng gió và mặt trời vẫn đang tăng. Ngành công nghiệp năng lượng mặt trời của Mỹ đã lắp đặt công suất kỷ lục 6,1 gigawatt trong quý đầu năm 2023, tăng 47% so với cùng kỳ năm trước. Chi phí thấp cũng khiến các tập đoàn lớn như Amazon, Alphabet và General Motors mua lượng lớn năng lượng gió và mặt trời để cải thiện hình ảnh và lợi ích kinh tế.

Xe điện trở thành "hiện tượng quốc gia"

Xe điện là phân khúc phát triển nhanh nhất của ngành công nghiệp ô tô ở Mỹ, với doanh số kỷ lục 300.000 xe trong quý 2 năm 2023, tăng 48% so với một năm trước. Tesla hiện là một trong những dòng xe bán chạy nhất tại Mỹ, còn Ford đã mở rộng sản xuất dòng xe điện F-150 Lightning sau khi nhu cầu tăng cao.

Bảy nhà sản xuất ô tô - Tập đoàn BMW, General Motors, Honda, Hyundai, Kia, Tập đoàn Mercedes-Benz và Stellantis - đang chi 1 tỷ USD trong một dự án chung nhằm xây dựng 30.000 trạm sạc trên các đường cao tốc và các địa điểm khác ở Mỹ và Canada.

Sự chuyển đổi này diễn ra nhanh đến mức một số nhà sản xuất ô tô nổi tiếng của Mỹ đang chuẩn bị cho một thế giới không còn xe chạy bằng xăng. General Motors, nhà sản xuất ô tô lớn nhất ở Mỹ, cam kết chỉ bán xe không khí thải từ năm 2035. Mary Barra, Giám đốc Điều hành của General Motors, cho biết đây là “bước ngoặt chỉ đến một lần trong một thế hệ” đối với công ty ô tô 114 tuổi này.

"Đó không còn là câu chuyện của bang xanh hay bang đỏ," Cathy Zoi, Giám đốc Điều hành của EVGo, nhận định. "Đó là một hiện tượng quốc gia."