Sông Mê Công là một trong những khu hệ cá phong phú và đa dạng nhất trên thế giới (Sverdrup Jensen, 2002). Nguồn lợi thủy sản (NLTS) rất đa dạng và phong phú và nghề khai thác thủy sản (KTTS) đóng một vai trò quan trọng trong việc cung cấp thực phẩm cũng như việc làm cho hàng triệu người dân địa phương. Hiện nay, tại vùng ĐBSCL đã xác định được 322 loài cá và 77 họ (Trần Đắc Định và ctv., 2013); 18 loài tôm nước ngọt (Nguyễn Văn Thường và Trương Quốc Phú, 2004), 54 loài lưỡng cư bò sát (Hồ Thu Cúc và Nguyễn Thiên Tạo, 2009). ĐBSCL có một hệ thống sông – kênh rạch dày đặc với tổng chiều dài khoảng 4.900km (Lê Song Giang, 2004). Khu vực này với vị trí địa lý, điều kiện thiên nhiên khí hậu và thổ nhưỡng khá thuận lợi cho phát triển nông nghiệp nói chung và thủy sản nói riêng. ĐBSCL được biết đến là một trong những vùng sản xuất thủy sản nước ngọt lớn nhất cả nước, không chỉ cung cấp nguồn thực phẩm trong nước mà còn đóng góp vào kim ngạch xuất khẩu, lưu giữ nguồn gen quý hiếm và các loài cá có giá trị kinh tế cao. Hiện nay, trong số những loài cá có giá trị kinh tế cao phải kể đến là nhóm cá heo nước ngọt (Yasuhikotakia sp.) và cá rô biển Pristolepis fasciata (Bleeker, 1851). Cá heo nước ngọt Yasuhikotakia sp. có hơn 14 loài hiện diện ở lưu vực sông Mê Công, trong đó có 3 loài cá heo sọc Yasuhikotakia modesta (Bleeker, 1864), cá heo bạc Yasuhikotakia lecontei (Fowler, 1937) và cá heo sọc Syncrossus helodes (Sauvage, 1876) được phân bố phổ biến trong lưu vực vùng hạ nguồn sông Cửu Long

Đối với các tỉnh thành vùng ĐBSCL, cá heo là loài cá tự nhiên có chất lượng thịt béo và thơm ngon nên được người tiêu dùng ưa chuộng, giá cao và dễ bán. Hiện nay, giá bán loài cá này dao động từ 750.000 - 800.000 đồng/ kg, khoảng 35 - 40 con/kg. Tuy nhiên, vào đầu mùa mưa giá cá có thể lên đến khoảng 1 triệu đồng/kg (Vi Nguyễn, 2022). Từ thực tế trên, phong trào khai thác, thu mua loài cá này phát triển khá mạnh làm ảnh hưởng không nhỏ đến sự phân bố và khả năng tái tạo của nguồn lợi loài cá này trong các thủy vực mà chúng đang sinh sống và phát triển

Bên cạnh đó, cá rô biển Pristolepis fasciata (Bleeker, 1851) là một trong những cái tên nổi bật với khả năng tương thích sinh học đặc biệt và tiến hóa của loài trong môi trường nước ngọt. Loài cá này thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học và những người quan tâm đến bảo tồn môi trường. Tính độc đáo và giá trị của cá rô biển có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ đa dạng sinh học của vùng ĐBSCL. Sản xuất giống nhân tạo cá rô biển bước đầu thành công đã góp phần quan trọng vào việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản và đa dạng hóa giống loài thủy sản nước ngọt cho tỉnh An Giang và ĐBSCL (Phan Phương Loan và ctv., 2014). Tại thời điểm hiện tại, việc mua bán cá rô biển tại các chợ địa phương đã đạt mức giá rất cao và giá trị này có sự biến động khá lớn. Giá bán cá rô biển dao động khoảng 120.000-150.000 đồng/ kg tùy thuộc vào các yếu tố như kích thước của cá, nguồn cung cấp và tình trạng thị trường. Trong bối cảnh môi trường thủy sản đang đối mặt với những thách thức về đánh bắt quá mức, việc phát triển nuôi các loài cá bản địa trở nên đặc biệt quan trọng để duy trì sự ổn định của nguồn lợi thủy sản và đảm bảo sự phát triển bền vững cho ngành thủy sản tại khu vực ĐBSCL. Tuy nhiên, cá heo nước ngọt và cá rô biển đang đối mặt với nguy cơ suy giảm số lượng cá thể do các hoạt động khai thác và yếu tố môi trường bị biến đổi. Sự tăng cường khai thác cá mà không quản lý phù hợp có thể dẫn đến việc giảm sút nguồn lợi các loài này một cách nghiêm trọng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu nhập của người dân sống vùng ven sông Tiền và sông Hậu mà còn gây ra hậu quả nghiêm trọng đến hệ sinh thái địa phương. Bên cạnh đó, ngày càng có nhiều dự án đập thủy điện đã và đang được xây dựng trên dòng chính phía thượng nguồn sông Mê Công. Các đập này sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc ngăn cản sự di cư của nhiều loài cá và làm thay đổi chế độ dòng chảy cũng như lưu lượng nước chảy về phía hạ lưu. Hai loài cá này đã từng là đối tượng khai thác quan trọng nhưng hiện nay đã và đang có nhiều tác động đến quần thể do khai thác quá mức, thay đổi nơi cư trú, điều kiện thủy văn hoặc suy thoái quần đàn ngoài tự nhiên. Chính vì vậy, việc tổng hợp kết quả quan trắc này được thực hiện nhằm phân tích, đánh giá biến động về kích cỡ và sản lượng các loài cá này trong 5 năm từ 2017 đến 2022.

Đánh giá hiện trạng nguồn lợi tự nhiên các loài cá heo Yasuhikotakia sp. và cá rô biển Pristolepis fasciata tại các trạm quan trắc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2017 - 2022 được thực hiện tại 7 trạm quan trắc nguồn lợi thủy sản (mỗi trạm với 3 hộ ngư dân) thuộc địa bàn 4 tỉnh (An Giang, Cần Thơ, Trà Vinh và Vĩnh Long) với đặc trưng bởi 5 vùng sinh cảnh chính (ruộng ngập lụt, kênh rạch, sông nhánh, sông chính và ven biển). Số liệu thu thập từ tháng 01/2017 đến tháng 12/2022 thông qua nhật ký khai thác của 21 hộ ngư dân, sử dụng 2 loại ngư cụ khai thác chính (lưới rê đơn và lưới rê 3 màng). Kết quả quan trắc từ năm 2017 đến 2022 xác định có 4 loài cá heo thuộc họ Botiidae và 01 loài cá rô biển hiện diện tại các trạm quan trắc. Xu hướng CPUE sản lượng khai thác tự nhiên cá heo giảm đáng kể trong khi cá rô biển tăng dần theo thời gian. Ngược lại, kích cỡ cá heo khai thác được có chiều hướng tăng nhẹ và kích cỡ chiều dài cá rô biển giảm theo thời gian. Hầu hết các loài cá khai thác được tập trung chủ yếu ở dòng chính của sông và ở ruộng ngập lụt. Khuyến cáo địa phương tăng cường sinh sản nhân tạo nhóm cá heo để thả tái tạo bổ sung nguồn lợi vào tự nhiên