Thuỷ sản là ngành kinh tế mũi nhọn, giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của Việt Nam với mức tăng trưởng cao, tạo ra giá trị sản xuất lớn. Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực cho đất nước. Vì đây vừa là vựa lúa của quốc gia, vừa là nơi có nguồn lợi thủy sản đa dạng và diện tích nuôi trồng thủy sản lớn nhất nước. Nhờ đó, đời sống của cộng đồng tham gia nuôi trồng, khai thác và kinh doanh thủy sản ngày càng được nâng cao, góp phần quan trọng trong xóa đói giảm nghèo. Năm 2022, tổng sản lượng thủy sản đạt 9 triệu tấn. Trong đó, sản lượng khai thác đạt 3,86 triệu tấn. Tuy sự đa dạng nguồn lợi thủy sản của hệ sinh thái nước ngọt ở nước ta tương đối cao nhưng lại bị đe dọa bởi ô nhiễm nước sinh hoạt và công nghiệp, xây dựng đập, nạo vét, đánh bắt nguồn lợi thủy sản nước ngọt quá mức.

Cà Mau là tỉnh dẫn đầu về thủy sản của Việt Nam với sản lượng thủy sản năm 2021 đạt 241 nghìn tấn. Vùng đất U Minh Hạ từ lâu được biết đến là cái nôi của cá đồng sinh sản trong tự nhiên. Tuy nhiên, so với khoảng năm năm trước, sản lượng cá đồng tự nhiên đã giảm hơn 50%. Nguyên nhân là do công tác quản lí và bảo vệ nguồn lợi cá đồng chưa thật sự hiệu quả. Kinh nghiệm từ các nước cho thấy chính quyền chưa nhận thức được tầm quan trọng của nghề khai thác quy mô nhỏ. Do đó, chính quyền chưa đầu tư nguồn lực thích hợp cho việc quản lí. Do lượng cá đồng giảm mạnh và luôn trong tình trạng khan hiếm nên hoạt động khai thác cá đồng ngày càng khó khăn, gây ảnh hưởng đến đời sống của nhóm hộ ngư dân khai thác cá đồng. Để giải quyết vấn đề trên, ngày 20 tháng 1 năm 2006, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 112/QĐ-TTg về việc thành lập Vườn Quốc gia (VQG) U Minh Hạ trên cơ sở nâng cấp khu bảo tồn thiên nhiên Vồ Dơi, thuộc huyện U Minh và Trần Văn Thời nhằm bảo tồn hệ sinh thái đất ngập nước và bảo tồn đa dạng sinh học với tổng diện tích là 8.256 ha. Sau khi VQG được thành lập, Ban Quản lí đã tiến hành cấp đất có thời hạn cho người dân từ 10 đến 20 năm để chủ động quản lí và khai thác nguồn lợi cá đồng có sẵn trên phần đất được giao. Tuy nhiên, đến nay chưa có nghiên cứu cụ thể về hiện trạng hoạt động khai thác cũng như hiệu quả tài chính của hộ khai thác cá đồng trên phần đất được giao. Xuất phát từ những vấn đề trên, nghiên cứu này được thực hiện nhằm phân tích hiện trạng, hiệu quả tài chính cũng như tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính của hoạt động khai thác, từ đó đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả khai thác và quản lí khai thác nguồn lợi cá đồng tại địa bàn nghiên cứu.

Nghiên cứu khảo sát 90 hộ khai thác cá đồng tại huyện U Minh, tỉnh Cà Mau. Phương pháp thống kê mô tả, so sánh thống kê và hồi quy đa biến được sử dụng.

Tỉ lệ loài cá đồng khai thác được tại huyện U Minh, tỉnh Cà Mau

Kết quả cho thấy có bốn ngư cụ chủ yếu được sử dụng để khai thác là lưới, lờ, lợp và câu. Sản lượng khai thác của ngư dân gần Vườn Quốc gia đạt 2.162,3 kg/năm, cao hơn so với ngư dân khai thác xa Vườn Quốc gia (1.740,9 kg/năm). Lưới là ngư cụ khai thác đạt sản lượng cao nhất và cá lóc là loài khai thác đạt sản lượng nhiều nhất. Hiệu quả tài chính của ngư dân gần Vườn Quốc gia cao hơn có ý nghĩa thống kê so với ngư dân xa Vườn Quốc gia. Kết quả phân tích hồi quy đa biến cho thấy có bốn yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận khai thác cá đồng, bao gồm lưới sử dụng, ngư trường, số loài khai thác và loài cá lóc khai thác được.