Tri thức bản địa có vai trò quan trọng trong đời sống và sản xuất của người dân, đặc biệt là người dân miền núi, vùng sâu và vùng xa. Người dân các dân tộc ở miền núi có hệ thống tri thức bản địa rất phong phú. Điều này thực sự là nguồn lực quý giá cho sự phát triển của cộng đồng cũng như sự phát triển của cả xã hội. Nó có một vai trò quan trọng không chỉ về mặt văn hoá,  tinh thần mà còn trong sản xuất và đời sống của người dân. Không những thế, hệ thống tri thức bản địa còn góp phần trong việc duy trì và bảo tồn giá trị đa dạng sinh học cho từng địa phương. Nét đặc thù của cộng đồng các dân tộc ít người ở miền núi là sống gần rừng và sống dựa vào rừng. Vì vậy, họ có một hệ thống kiến thức và kinh nghiệm sản xuất rất phong phú trong việc bảo vệ, phát triển và sử dụng tài nguyên rừng. Một trong những tri thức bản địa là những kinh nghiệm dân gian của những người làm thuốc trong mỗi cộng đồng dân tộc thiểu số, những tri thức về cây thuốc được truyền miệng và lưu truyền cho con cháu đời sau, từ thế hệ này qua thế hệ khác. Trải qua thời gian, các bài thuốc có tính độc đáo và trở nên thông dụng trong việc chăm sóc sức khỏe người dân của cộng đồng. Vì vậy, đã có nhiều công trình nghiên cứu và bảo tồn cây thuốc cũng như bảo tồn tri thức y học dân gian đã, đang được tiến hành và mang lại nhiều giá trị khoa học cũng như thực tiễn.

Bắc Mê và Vị Xuyên là hai huyện thuộc tỉnh Hà Giang, có nhiều đồng bào dân tộc sinh sống như Tày, Nùng, Dao, H’Mông, … Bởi vậy, vốn tri thức bản địa về sử dụng cây thuốc nơi đây vô cùng phong phú. Từ rất lâu đời, đồng bào các dân tộc thiểu số ở hai huyện này đã có truyền thống chữa bệnh từ nguồn tài nguyên cây thuốc, mỗi dân tộc nơi đây lại mang bản sắc và kinh nghiệm chữa bệnh bằng thực vật làm thuốc rất đa dạng. Mặt khác, những bài thuốc được cộng đồng các dân tộc ở đây sử dụng từ lâu đời trong việc phòng và chữa trị một số nhóm bệnh nhưng hoạt tính sinh học và cơ sở khoa học của các bài thuốc chưa được nghiên cứu, chứng minh bằng phương pháp khoa học.

Một số công trình gần đây nghiên cứu về hành vi, sinh thái học và dược lý đã chỉ ra động vật có khả năng sử dụng thức ăn là thực vật làm thuốc để kiểm soát nhiễm ký sinh trùng và các bệnh liên quan. Dường như có một mối liên hệ giữa việc sử dụng thực vật làm thuốc trong điều trị bệnh ở người và của linh trưởng. Hiểu được vai trò của thực vật trong chế độ ăn của các loài linh trưởng và cách chúng sử dụng để duy trì sức khỏe ngoài tự nhiên là một hướng đi tiềm năng để hiểu cơ sở sinh học và cách con người sử dụng theo các tập quán truyền thống để tìm kiếm các hợp chất có hoạt tính sinh học tiềm năng. Voọc mũi hếch (Rhinopithecus avunculus) là một trong những loài linh trưởng đang bị đe dọa tuyệt chủng cao nhất thế giới và là loài đặc hữu của Việt Nam. Hiện nay, loài này chỉ ghi nhận được ở khu vực Khau Ca của Vườn quốc gia Du Già - Cao nguyên đá Đồng Văn và khu vực Tùng Vài, huyện Quản Bạ thuộc tỉnh Hà Giang với khoảng 200 cá thể. Khu vực Khau Ca là nơi sinh sống của quần thể Voọc mũi hếch lớn nhất từ 150 đến 160 cá thể, thuộc ranh giới hành chính của ba xã Tùng Bá (huyện Vị Xuyên), Minh Sơn và Yên Định (huyện Bắc Mê). Do tác động của việc săn bắn, bẫy bắt, mất sinh cảnh và dịch bệnh phức tạp như hiện tại, loài Voọc quý hiếm này sẽ đối mặt với việc suy giảm quần thể nghiêm trọng. Theo nghiên cứu của Cousins và Huffman năm 2002, chế độ ăn của động vật có thể có tác dụng với một số bệnh như ký sinh trùng. Việc lựa chọn các loài thực vật trong chế độ ăn của chúng có liên quan đến khả năng tự chữa trị hay không là một vấn đề cần được nghiên cứu.

Trong nghiên cứu của Nguyễn Thị Lan Anh công bố năm 2019 đã xác định dược tính của thực vật có giá trị làm thuốc trong thành phần thức ăn của Voọc mũi hếch ở khu vực Khau Ca qua các thông tin về các loài cây thuốc được ghi nhận theo Võ Văn Chi (2012); Nguyễn Tập và cs. (2016). Nghiên cứu này sẽ đánh giá sự tương đồng giữa việc ăn các loài thực vật của Voọc mũi hếch và cách thức sử dụng như cây thuốc qua điều tra tri thức bản địa của các dân tộc  ở xã Tùng Bá, Minh Sơn và Yên Định xung quanh Khau Ca nhằm tìm kiếm các cây thuốc dùng trong điều trị bệnh ở người và góp phần vào công tác bảo tồn loài Voọc cùng nguồn gen các loài thực vật quý hiếm nơi đây; đồng thời, giúp duy trì, bảo tồn tri thức bản địa sử dụng cây thuốc của cộng đồng dân tộc thiểu số ở khu vực này.

Tỷ lệ số loài có công dụng chữa các nhóm bệnh cụ thể

Nghiên cứu cho thấy, tỉ lệ người dân có tri thức bản địa về cây thuốc xung quanh khu vực Khau Ca chiếm 45%. Thầy thuốc địa phương chủ yếu là nam giới, chiếm 78%. Độ tuổi của người dân có tri thức về cây thuốc từ 25 tuổi đến 60 tuổi, chiếm 40% và của dân tộc Tày là chính. Trong thức ăn của Voọc mũi hếch có 27/32 loài thực vật (chiếm 84,4%) được sử dụng làm thuốc theo tri thức bản địa. Trong đó, lá cây để làm thuốc chiếm 62,5% và chữa các bệnh nhóm ngoại khoa là chủ yếu, chiếm 71,88%. Sự tương đồng theo tri thức bản địa giữa bộ phận được sử dụng làm thuốc của cây với bộ phận Voọc mũi hếch ăn là 11/32 loài (chiếm 34,38%). Sự tương đồng giữa công dụng của bộ phận cây thuốc theo tri thức bản địa về nhóm bệnh điều trị với bộ phận Voọc mũi hếch ăn là 12,5%. Đó là quả của loài Trai lý (Garcinia fagraeoides) và Ngâu nhót (Aglaia elaeagnoides), lá của loài Trứng cua (Debregeasia squamata) và Chòi mòi gân lõm (Antidesma montanum). Tất cả đều có tác dụng chính là chữa lành vết thương, viêm nhiễm và giảm đau ở người.