Cá Anh Vũ S. obscurus là một trong những loài cá bản địa đặc sản ở nước ta, được coi là một trong những loài cá ngon nhất của sông Hồng (cá tiến vua). Trên thế giới, cá Anh vũ phân bố tự nhiên tại Bắc Việt Nam và Nam Trung Quốc. Tại Việt Nam, cá phân bố tập trung ở trung du và miền núi như trên Sông Thao (Lào Cai, Yên Bái), sông Kỳ Cùng (Lạng Sơn), sông Lô Gâm (Hà Giang, Tuyên Quang, Phú Thọ), sông Cầu (Bắc Cạn, Thái Nguyên), sông Đà (Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu), sông Mã (Thanh Hóa) và sông Lam (Nghệ An - vùng Con Cuông). Hiện nay, do điều kiện môi trường bị biến đổi theo chiều hướng xấu đi, nhưng chủ yếu là do bị khai thác quá mức bằng các phương tiện mang tính huỷ diệt như xung điện, thuốc nổ, nên sản lượng cá Anh vũ bị giảm sút nghiêm trọng. Cá Anh vũ đã được xếp vào mức nguy cấp tuyệt chủng bậc II, cần phải bảo vệ gấp.

Ứng dụng chỉ thị phân tử trong nghiên cứu đa dạng di truyền và cấu trúc quần thể trên đối tượng thủy sản đã và đang được ứng dụng rộng rãi; một trong các chỉ thị đó là chỉ thị COI ty thể (Cytochrome C oxidase subunit I). Chỉ thị COI có nhiều ưu điểm như vùng gen COI là đoạn trình tự ngắn, có thể giải trình tự một cách nhanh chóng và không tốn kém; trật tự nucleotide trong đoạn COI có tính bảo tồn và tỷ lệ tiến hóa tương đối cao; tồn tại số lượng lớn bản sao trong tế bào, vùng không mã hóa chiếm tỷ lệ nhỏ, nên được chọn làm chỉ thị phân tử trong di truyền mã vạch để xác định sự đa dạng sinh học, phân tích các mối quan hệ tiến hóa và biến động di truyền trong loài và giữa các loài sinh vật. Trên cá Anh vũ, rất ít các nghiên cứu đánh giá đa dạng di truyền ứng dụng chỉ thị COI ty thể, chủ yếu là nghiên cứu định danh và phân tích đặc điểm bộ gen ty thể như ở Trung Quốc; ở Việt Nam chỉ duy nhất nghiên cứu định danh loài cá Anh vũ của Trần Thị Thúy Hà và cộng sự (2018).

Để bảo tồn nguồn gen động thực vật, thủy sản và tài nguyên sinh vật quý hiếm trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, từ năm 2021, UBND tỉnh Thái Nguyên đã ra Quyết định thực hiện các nhiệm vụ Khoa học và công nghệ về quỹ gen cấp tỉnh. Chính vì thế, chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm thu thập, định danh, đánh giá đa dạng di truyền, giúp cho công tác bảo tồn, khai thác và phát triển giá trị nguồn gen cá Anh vũ tại tỉnh Thái Nguyên.

Mạng lưới haplotype của các quần đàn cá Anh vũ S. obscurus dựa trên gen COI

Ghi chú: Kích thước của các vòng tròn tỷ lệ thuận với số lượng haplotype. Con số trên các nhánh thể hiện các bước đột biến. Màu sắc của các vòng tròn tương ứng với từng địa điểm thu mẫu. Mạng haplotype tích hợp các màu cho biết sự phân bố của các nhóm hay quần đàn cá Anh vũ trong mỗi haplotype

Kết quả phân tích đa dạng di truyền của 4 dòng cá Anh vũ S. obscurus tại Thái Nguyên dựa trên trình tự gen COI cho thấy, đàn cá Anh vũ ở Võ Nhai và ở TP. Sông Công có độ đa dạng haplotype và đa dạng nucleotide cao hơn các quần đàn cá Anh vũ còn lại. Đàn cá Anh vũ Võ Nhai - Đại Từ và Đại Từ - thành phố Sông Công có sai khác di truyền khi so sánh cặp giá trị FST. Kết quả phân tích AMOVA cho thấy đàn cá có biến đổi di truyền giữa các cá thể trong cùng một dòng. Cây phát sinh loài phân tử thể hiện quan hệ di truyền xa giữa đàn cá Đại Từ với các đàn cá khác.