Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là một trong những đồng bằng lớn, phì nhiều nhất nước ta cũng như ở Đông Nam Á và thế giới với hệ động thực vật phong phú. Với điều kiện sông ngòi dày đặc và ba mặt giáp biển, hệ cá ở khu vực này phát triển rất đa dạng về chủng loại. Vì vậy, việc xác định loài và phân loại cá ở hai vùng nước mặn và nước ngọt đã được thực hiện rất phổ biến. Trong đó, việc sử dụng các thông số hình thái để phân loại các loài cá khá phổ biến. Một số nghiên cứu phân loại cá nổi bật như: nghiên cứu về thành phần loài thuộ họ Gobiidae; nghiên cứu của về sự thay đổi chỉ tiêu hình thái ở Glossogobius giuris.

Cá thòi lòi chấm cam Periophthalmus chrysospilos là một loài cá lưỡng cư sống ở các bãi bồi từ Ấn Độ đến Indonesia, bao gồm cả Đồng bằng sông Cửu Long (Việt Nam). Loài cá này có thể thích nghi với hai môi trường sống khác nhau và có khả năng nhảy như một loài lưỡng cư nên nó được gọi là cá lưỡng cư. Cá Periophthalmus chrysospilos có cấu tạo hình thái đặc biệt giúp chúng thích nghi với môi trường trên mặt đất thông qua việc sửa đổi tầm nhìn nhờ cấu tạo mắt lồi, khả năng chịu được mức amoniac cao và có vây ngực to giúp chúng nhảy, trèo lên cây trong môi trường trên cạn. Cá thòi lòi Periophthalmus chrysospilos có hình dạng cơ thể thuôn dài với đuôi tròn, màu sắc cơ thể màu nâu với những đốm vàng, vây lưng thứ nhất có các chấm đen lớn ở cuối tia vây, vây lưng thứ hai có một đường đen nằm giữa vây và song song với thân cá, có mắt trên đỉnh đầu có thể xoay xung quanh, miệng kém hơn. Chiều dài cơ thể 6,8 - 10,6 cm. Phần vây lưng của loài P. chrysospilos có đặc điểm là màu đen và màu cam. Sự thích nghi theo môi trường sống của cá Periophthalmus chrysospilos gây ra các biến thể trong việc xác định và phân loại dựa trên hình thái. Vì vậy cần phải thực hiện thêm nhiều nghiên cứu nhằm cung cấp thông tin để định loại loài cá này. Nghiên cứu này được thực hiện để kiểm tra các chỉ tiêu hình thái của cá thòi lòi Periophthalmus chrysospilos có thay đổi theo giới tính, độ thành thục, màu và từng địa điểm thu mẫu khác nhau hay không? Từ đó cung cấp các dẫn liệu cơ bản về đặc điểm hình thái và phân loại của loài cá này ở các khu vực nghiên cứu.

Ảnh minh họa

Tại bốn địa điểm thu mẫu (Duyên Hải, Trà Vinh; Trần Đề, Sóc Trăng; Đông Hải, Bạc Liêu và Đầm Dơi, Cà Mau), các mẫu cá được thu trực tiếp ngẫu nhiên với nhóm kích thước khác nhau. Thời gian thu mẫu kéo dài 4 tháng, trong đó gồm 2 tháng mùa khô (tháng 4 - 5/2022) và 2 tháng mùa mưa (tháng 6 - 7/2022).

Tại mỗi điểm thu mẫu, tiến hành thu 30 mẫu/điểm/tháng. Do loài cá này có tập tính sống trên bãi bồi nên thời điểm thu mẫu cá diễn ra khi nước rút và để lộ ra các bãi bồi. Để mẫu cá không bị phân hủy, formol 10% được sử dụng để làm chất bảo quản cá. Mẫu cá sau đó được phân tích tại phòng thí nghiệm (Bộ môn Sư phạm Sinh học, Khoa Sư phạm, Trường Đại học Cần Thơ).

Các thông số hình thái của cá thòi lòi chấm cam Periophthalmus chrysospilos có sự thay đổi rõ rệt theo giới tính, độ thành thục, mùa và từng địa điểm thu mẫu. Tuy nhiên, thông số BHA không thay đổi theo giới tính. Tương tự hai thông số D1D và D1L không bị ảnh hưởng theo mùa. Kết quả đã cung cấp thêm thông tin cho việc định loại loài và khả năng thích nghi với điều kiện môi trường sinh thái của loài cá này tại từng địa điểm sinh sống. Mặc dù vậy, do có nhiều sự khác biệt về các thông số hình thái giữa các địa điểm thu mẫu nên cần phải thực hiện thêm nghiên cứu bằng kỹ thuật mã vạch DNA để xác định xem liệu có sự biến đổi di truyền của loài này ở các vùng sinh thái khác nhau hay không.