Khổ qua (Momordica charantiaL.) thuộc họ bầu bí Cucurbitaceae, là loại rau có giá trị dinh dưỡng cao trong nhóm cây rau ăn quả. Quả khổ qua chứa nhiều vitamin và khoáng chất, đặc biệt có hàm lượng acid ascorbic và hàm lượng sắt cao Behera & ctv., 2009). Theo y học cổ truyền, hầu hết các bộ phận của cây khổ qua đều có tác dụng làm thuốc chữa bệnh (Pham, 1999; Vo, 2012). Hơn 60% hạt giống khổ qua đang sử dụng trong gieo trồng hiện nay là giống thụ phấn tự do và dưới 40% giống lai F1 được nhập nội hoặc lai tạo trong nước (Nguyen, 2016). Giống địa phương có khả năng thích nghi cao, chống chịu sâu bệnh tốt nhưng thường cho năng suất thấp. Ngược lại, giống lai F1 được nhập nội từ các công ty giống nước ngoài hoặc lai tạo trong nước là các giống có năng suất cao, nhưng giá thành cao làm tăng chi phí cho người sản xuất (Tran, 2018). Vì vậy, công tác nghiên cứu chọn tạo giống khổ qua lai F1 đáp ứng nhu cầu sản xuất là rất cần thiết. Tại Việt Nam, giống khổ qua địa phương khá phong phú và đa dạng, đây là nguồn vật liệu khở iđầu có giá trị cho các chương trình chọn tạo giống khổ qua, đặc biệt là các giống ưu thế lai F1. Nhờ đó, công tác thu thập và tạo dòng thuần từ nguồn gen ban đầu sẽ thuận lợi. Tuy nhiên, để tìm ra tổ hợp lai tốt nhất từ các dòng thuần là công việc phức tạp, xác suất thành công thấp và độ biến động cao tuỳ thuộc vào sự tương tác giữa các dòng làm vật liệu lai tạo (Lamkey & Edwards,1998). Có thể nâng cao hiệu quả của quá trình tìm kiếm tổ hợp lai tốt bằng cách sử dụng những dòng bố mẹ có khả năng kết hợp và ưu thế lai cao từ vật liệu ban đầu, đây là giai đoạn quan trọng và rất cần thiết cho quá trình tạo giống ưu thế lai (Ngo & Nguyen, 1996). Vì vậy nghiên cứu này tiến hành đánh giá khả năng kết hợp và ưu thế lai của sáu dòng khổ qua tự phối đời S5 nhằmxác định các dòng làm bố, mẹ phù hợp trong sản xuất giống khổ qua ưu thế lai phục vụ sản xuất.

Nghiên cứu sử dụng sáu dòng khổ qua tự phối đời S5 (được phát triển từ các giống địa phương thu thập tại các tỉnh phía Nam) và giống Vino Galatico - S2 (làm đối chứng (ĐC) trong thí nghiệm đánh giá ưu thế lai của các tổ hợp lai từ sáu dòng khổ qua tự phối) với các đặc điểm nông học cơ bản .Áp dụng phương pháp luân giao một nửa giữa 6 dòng khổ qua theo công thức p(p - 1)/2 (trong đó p là số dòng tự phối) để tạo 15 tổ hợp lai (THL) đơn gồm: D9 X D8, A2 X D8, A4 X D8,A1 X D8, A3 X D8, A2 X D9, A4 X D9, A1 X D9, A3 X D9, A4 X A2, A1 X A2, A3 X A2, A1 X A4, A3 X A4 và A3 X A1 (trong đó dòng đứng trước là dòng mẹ). Nghiên cứu được thực hiện trong vụ Thu từ tháng 08 đến tháng 10 năm 2020 tại Trại thực nghiệm Khoa Nông học, Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM.

Nghiên cứu khả năng kết hợp và ưu thế lai của các dòng khổ qua tự phối nhằm chọn ra các dòng làm bố, mẹ trong chọn tạo giống ưu thế lai. Kết quả nghiên cứu đã xác định được bảy THL có NSTT cao hơn giống ĐC, đồng thời có ưu thế lai chuẩn dương gồm: D9 X D8, A2 X D8, A3 X D8, A2 X D9, A4 X A2, A1 X A2 và A1 X A4. Kết quả đánh giá KNKH và ưu thế lai chuẩn đã xác định được dòng D9, D8 làm bố hoặc mẹ, dòng A1 làm bố và dòng A2 làm mẹ cho ưu thế lai ở các tính trạng chiều dài quả, đường kính quả, tổng số quả/cây và NSTT. Tuy nhiên, tính trạng màu sắc quả của hai dòng D8 và D9 chưa ổn định. Từ kết quả thí nghiệm đã xác định được hai dòng triển vọng ở đời tự phối S5 là A1 và A2. Tổ hợp giữa dòng A1 (làm mẹ) và A2 (làm bố) có ý nghĩa thống kê về KNKH riêng ở chỉ tiêu tổng số quả/cây và năng suất thực thu. Ưu thế lai chuẩn về tính trạng chiều dài quả, tổng số quả và năng suất thực thu của tổ hợp lai này đều theo hướng thuận. Sự kết hợp giữa A1 X A2 có cho năng suất thực thu cao, đồng thời các tính trạng chiều dài quả, đường kính quả và màu vỏ  quả phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng khu vực Đông Nam Bộ.