Ảnh minh họa: Internet

Lúa (Oryza Sativa L.) là cây lương thực chính của hơn nửa dân số thế giới, đặc biệt đối với người dân ở Châu Á và Châu Phi. Gạo là nguồn cung cấp carbohydrate, khoáng chất (canxi và sắt) và vitamin (thiamine, pantothenic, folate và vitamin E) cho con người và vật nuôi. Ở nước ta, lúa gạo không chỉ là nguồn lương thực chính, mà còn là nguồn xuất khẩu quan trọng. Dầu gạo được chiết từ cám gạo (phần vỏ lụa ngoài cùng của hạt gạo lứt). Cám gạo là một sản phẩm phụ tiềm năng từ ngành chế biến gạo, do nhu cầu ngày càng tăng đối với dầu gạo. Trong cám gạo chứa 18 - 22% là dầu. Dầu gạo chứa nhiều loại acid béo, với 47% không bão hòa đơn, 33% không bão hòa đa và 20% bão hòa. Dầu gạo còn chứa hợp chất phenolic (γ-oryzanol, acid ferulic) và vitamin E (tocopherol và tocotrienol). Dầu gạo được ưa chuộng bởi các đặc tính chống oxy hóa, chống viêm, giảm tỷ lệ mắc bệnh ung thư, ngăn ngừa bệnh tim mạch vành và giảm mức cholesterol.

Một trong những thành phần quan trọng khác có trong cám gạo là acid phytic (59,4 đến 60,9 g/kg). Acid phytic có tác dụng có lợi đối với sức khỏe con người, đặc biệt là trong việc ngăn ngừa sỏi thận, ung thư, tiểu đường, bệnh Parkinson và tác dụng hạ đường huyết [6]. Do đó, dầu gạo đã trở thành một lựa chọn cho dầu ăn, có thể dùng chiên, xào, salat....

Với điều kiện khí hậu đặc trưng, chất lượng lúa gạo ở Sơn La (Việt Nam) và Luongnamtha (Lào) nổi tiếng trong cả nước, đặc biệt là chất lượng các giống lúa địa phương. Tuy nhiên, lúa gạo hàng hóa sản xuất tại hai tỉnh mới chỉ tập trung vào sản xuất gạo trắng thông thường, phụ phẩm từ xay xát chưa được tận dụng. Hàng năm, có lượng lớn cám gạo được xay xát và chỉ được sử dụng làm thức ăn chăn nuôi. Trong khi đó, với lượng cám gạo này, nếu chiết dầu sẽ thu được lượng lớn dầu gạo với tiềm năng giá trị kinh tế lớn. Nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất lúa gạo, cải thiện thu nhập cho người dân, nâng cao hàm lượng dầu gạo, nghiên cứu ảnh hưởng của phân lân đến hàm lượng dầu gạo là cần thiết trong thực tiễn hiện nay.

Hàm lượng dầu gạo trong các giống lúa thu thập được đạt từ 17,3 - 24,1%. Cao nhất là mẫu giống SL5 đạt 24,1%. Trong các mẫu giống lúa thu thập ở tỉnh Luongnamtha (Lào), mẫu giống LNT1 có hàm lượng dầu cao hơn (23,9%). Trong điều kiện thí nghiệm nền bón 120 kg N/ha và 60 kg K2O/ha khi thay đổi mức bón phân lân từ 0 - 120 kg P2O5/ha không ảnh hưởng đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của hai giống lúa địa phương SL5 và LNT1. Mức bón phân lân có ảnh hưởng đến hàm lượng dầu gạo của hai mẫu giống lúa SL5 và LNT1, mức bón 90 kg P2O5/ha cho hàm lượng dầu gạo cao nhất trong các công thức thí nghiệm. Ở mẫu giống lúa SL5, ở công thức bón 90 kg P2O5/ha, hàm lượng dầu gạo đạt 24,6% (cao gấp 1,07 lần đối chứng), mẫu giống lúa LNT1 hàm lượng dầu gạo ở công thức bón 90 kg P2O5/ha đạt 25,3% (cao hơn công thức đối chứng 1,09 lần).