Ảnh minh họa: Internet

Ong Apis mellifera cung cấp cho con người nhiều sản phẩm như mật ong, phấn hoa, sữa ong chúa, sáp ong, keo ong và nọc ong... Nọc ong trong túi nọc của ong thợ được tiết ra qua ngòi đốt để tấn công kẻ thù và bảo vệ tổ của chúng. Người nuôi ong ở nhiều nước có nghề nuôi ong A. mellifera phát triển đã khai thác được nọc ong khô với khối lượng lớn bằng xung điện, sau đó pha trộn, chế biến và sử dụng để chữa một số bệnh nan y cho con người như bệnh thấp khớp, bệnh gout, một số bệnh ung thư.... Để thu được nhiều nọc ong, việc xác định dòng ong có khả năng tiết nọc ong cao đóng vai trò tiên quyết.

Khả năng tiết nọc của ong thợ liên quan đến tính hiền hay dữ của các dòng ong khác nhau. Ở mức phân tử, khả năng tiết nọc của ong thợ A. mellifera liên quan đến biểu hiện của một số nhóm gen như sting và defencin. So với nhóm gen sting, nhóm defensin đã được nghiên cứu sâu trên nhiều dòng ong A. mellifera nuôi ở nhiều vùng địa lý khác nhau. Nhóm defensin gồm 2 gen (def1 và def2), trong đó, def1 qui định tập tính vệ sinh tổ và khả năng tiết nọc tấn công kẻ thù của ong thợ, còn def2 qui định khả năng miễn dịch của các cá thể trong đàn ong. Về cấu trúc, def1 gồm 3 vùng mã hóa (exon1-3) và 2 vùng không mã hóa (intron1-2). Đa hình trình tự các vùng mã hóa, nhất là vùng Exon2, trên gen def1 của các dòng ong khác nhau liên quan đến khả năng tiết nọc không giống nhau giữa chúng.

Ong ngoại A. m. ligustica (L) được nhập và nuôi ở Việt Nam từ Ý vào những năm 1960 và từ New Zealand năm 2000; sau đó ong A. m. carnica (C) được nhập từ Áo và Đức vào các năm 2002 và 2006. Hiện nay, Việt Nam có trên 1 triệu đàn ong ngoại đang được nuôi và khai thác sản phẩm, phổ biến là các dòng ong LxC lai giữa chúa L với đực C và dòng ong CxL lai giữa chúa C với đực L. Các dòng ong này mới chỉ khai thác được mật ong, phấn hoa, sữa ong chúa, sáp ong và đang để lãng phí một sản phẩm có giá trị y học cao và giá trị kinh tế lớn, ước tính tới hàng triệu đô la Mỹ/năm là nọc ong. Gần đây, Viện Kiểm nghiệm và Kiểm định chất lượng VNTEST đang triển khai dự án “Phát triển và khai thác bền vững giống ong mật A. mellifera cho năng suất nọc ong cao ở Việt Nam”. Nghiên cứu này là một trong những hoạt động của dự án nhằm đưa ra cơ sở phân tử về khả năng tiết nọc của 4 dòng ong L, LxC, C và CxL. Nghiên cứu dựa vào phân tích, so sánh sự liên quan giữa lượng nọc thu được với đa hình trình tự axít amin đoạn Exon2 gen def1 của ong thợ thu từ 4 dòng ong. Đây là nghiên cứu đầu tiên về mối liên quan giữa đoạn Exon2 của gen def1 với khả năng tiết nọc của ong thợ A. mellifera đang nuôi và khai thác ở Việt Nam. Kết quả của nghiên cứu là cơ sở để chọn ra các đàn ong cho năng suất nọc cao phục vụ sản xuất.

Trong nghiên cứu này, dựa vào phân tích trình tự axit amin trên Exon 2 của gen def1 cho thấy mối liên quan giữa năng suất tiết nọc và đa hình về axit amin tại vị trí 10, 16, 53 và 54 của đoạn gen này. Nhóm ong L-LxC gồm các đàn ong A. m. ligustica (L) và ong lai giữa ong chúa L với ong đực A. m. carnica (LxC) cho năng suất nọc cao có các axit amin là P, T, K và N. Trong khi đó, nhóm ong C-CxL gồm các đàn ong A. m. carnica (C) và ong lai giữa ong chúa C với ong đực L (CxL) cho năng suất nọc thấp hơn lại có các axit amin là F, A, E và K. Kết quả của nghiên cứu này có thể ứng dụng để chọn lọc các dòng ong mật cho năng suất nọc ong cao sử dụng chỉ thị phân tử.