Hạn hán, thiếu nước và xâm nhập mặn là các loại hình thiên tai có quan hệ tương hỗ với nhau, xảy ra khi có nguyên nhân trực tiếp là thiếu hụt lượng mưa và dòng chảy. Các loại hình  chính của hạn hán bao gồm hạn khí tượng, hạn thủy văn, hạn nông nghiệp và hạn kinh tế - xã hội đều xuất hiện ở Việt Nam. Bên cạnh đó, xâm nhập mặn tại Việt Nam chủ yếu là quá trình dịch chuyển của nước mặn thay thế nước ngọt trong các tầng chứa nước ven biển và các cửa sông. Quan hệ tương hỗ của hai loại hình thiên tai này thể hiện trong trường hợp hạn thủy văn xảy ra thì thường xuất hiện xâm nhạp mặn và khi xâm nhập mặn xuất hiện thì khả năng cao sẽ xảy ra hạn hán, thiếu nước. Các loại hình thiên tai này chủ yếu xảy ra vào mùa khô, thường xuất hiện đồng thời tại nhiều địa phương trong cùng khu vực, vùng có điều kiện địa lý tương tự nhau, gây ảnh hưởng đến việc cấp nước tưới cho sản xuất nông nghiệp và nguồn nước sinh hoạt cho người dân.

Trong thời gian gần đây, các hiện tượng này diễn biến phức tạp với mức độ ngày càng nghiêm trọng do tác động của biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng, gây ra thiệt hại không nhỏ tới sản xuất nông nghiệp và cấp nước sinh hoạt tại khắp các khu vực trên cả nước. Để đảm bảo nguồn nước cho sản xuất và dân sinh, việc thực hiện các giải pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn đã được Nhà nước và nhân dân tăng cường thực hiện; tuy nhiên, vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu do diễn biến thiên tai bị ảnh hưởng của nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.

Nguyên nhân gây tình trạng hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn bao gồm các yếu tố khách quan về khí tượng, thủy văn và các hoạt động khai thác nguồn nước thượng nguồn bên ngoài lãnh thổ và các yếu tố chủ quan về công tác quản lý vận hành các công trình thủy lợi, chất lượng và hiệu quả khai thác các công trình thủy lợi, cơ sở vật chất hỗ trợ cho công tác quản lý vận hành còn hạn chế. Trên cơ sở xác định rõ các nguyên nhân của tình trạng hạn hán, thiếu nước và xâm nhập mặn, các giải pháp phòng, chống được triển khai và mang lại hiệu quả tích cực. Các giải pháp này bao gồm: tổ chức triển khai việc theo dõi, giám sát và dự báo tình hình nguồn nước, hạn hán, xâm nhận mặn; tổ chức kiểm kê, phân phối và sử dụng nước hiệu quả; điều hòa nguồn nước phân bổ cho các nhu cầu sử dụng nước trong mùa khô hạn; tăng cường thông tin, tuyên truyền về tình hình nguồn nước và vận động người dân sử dụng nước hiệu quả, tiết kiệm; ứng dụng các thành tựu, sản phẩm khoa học công nghệ vào công tác quản lý, vận hành công trình thủy lợi. Định hướng để thích ứng, giảm thiểu thiệt hại do hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn được đề xuất bao gồm các giải pháp công trình và phi công trình.