Nhân giống in vitro là phương pháp đã được áp dụng hiệu quả trên nhiều đối tượng cây nông nghiệp, lâm nghiệp, và cây dược liệu nhằm cung cấp một lượng giống lớn, đúng thời vụ và đáp ứng được nhu cầu của sản xuất, khắc phục vấn đề trong việc cải thiện giống trồng. Thực tế đã chứng minh được khả năng tái sinh một cơ thể thực vật hoàn chỉnh từ một tế bào riêng rẽ. Hàng trăm loài cây trồng đã được nhân giống trên quy mô thương mại bằng cách nuôi cấy trong môi trường nhân tạo vô trùng và tái sinh chúng thành cây với hệ số nhân giống vô cùng lớn (Nguyễn Thị Lý Anh và Đinh Thị Phòng, 2007). Ở Thái Lan, 90% hoa lan thương mại được nhân bằng phương pháp nuôi cấy in vitro (Dương Công Kiên, 2002). Ở nhiều nước trên thế giới, loài lan thạch hộc rỉ sắt, kim tuyến liên đã nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô nhằm mục tiêu bảo tồn và lưu giữ nguồn gen như Trung Quốc, Nepal, Bangladesh (Liu et al., 2012; Hou et al., 2012; Ye et al., 2015; Zhanga et al., 2015). Thạch hộc rỉ sắt, kim tuyến liên, húng chanh Ấn Độ là loài cây quý hiếm, có giá trị được liệu và mang lại hiệu quả kinh tế cao. Ở Việt Nam, ba loài cây này đang đứng trước thách thức do các hệ sinh thái đang bị phá vỡ và tốc độ tuyệt chủng của các loài này nói riêng và thực vật nói chung ngày càng tăng (FAO, 2011). Tái sinh chồi trong điều kiện nuôi cấy in vitro của ba loài này để bảo tồn nguồn gen là việc cần thiết phục vụ cho khai thác sử dụng có hiệu quả quỹ gen và các nguồn gen quý hiếm, đặc hữu. Đặc biệt, các đối tượng nguồn gen bản địa có giá trị kinh tế và khoa học cao (ví dụ: thạch hộc rỉ sắt, kim tuyến liên) và nguồn gen nhập nội (húng chanh Ấn Độ) là quan trong trong việc bảo tồn cây dược liệu (Vũ Văn Liết, 2009).

Với mục tiêu duy trì và bảo tồn nhân giống ba nguồn gen cây dược liệu quý (thạch hộc tía, kim tuyến liên, húng chanh Ấn Độ) có giá trị kinh tế cao bằng phương pháp nuôi cấy mô, nhóm tác giả ở Viện Dược liệu đã thực hiện nghiên cứu ảnh hưởng của môi trường nuôi cấy in vitro đến tái sinh chồi của ba loài cây dược liệu phục vụ công tác bảo tồn. Trong nghiên cứu này, tái sinh chồi các loài cây như thạch hộc rỉ sắt, kim tuyến liên, húng chanh Ấn Độ đang là loài dược liệu quý hiếm và đặc hữu có nguy cơ tuyệt chủng có giá trị kinh tế cao trong phát triển y dược đối loài cây bản địa và cây nhập nội. Việc nghiên cứu tìm ra môi trường tái sinh chồi để lưu giữ và bảo tồn trong điều kiện in vitro là cần thiết nhằm đảm bảo cho việc phát triển giống trong tương lai. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 11 năm 2017 đến tháng 6 năm 2018 tại phòng thí nghiệm của Viện Dược liệu.

Kết quả chỉ ra rằng, thành phần môi trường ảnh hưởng đến tái sinh chồi của các loài cây. Tái sinh chồi nhanh hay chậm phụ thuộc vào thành phần môi trường và chất điều hòa sinh trưởng như: thạch hộc rỉ sắt đạt trung bình 9,7 chồi/mẫu, và chiều dài chồi 3,26 cm trong môi trường MS + 20 g/l saccarose + 10% nước dừa + 60 g/l chuối +0,75 mg/l BA + 0,5 mg/l α-NAA (CT3) cho tái sinh tốt nhất, lan kim tuyến trùng bình 8,74 chồi/mẫu, chiều cao đạt 3,7 cm trong môi trường MS + 30 g/l saccarose + 10% nước dừa + 1,5 mg/l kinetin (CT5), trong khi húng chanh Ấn Độ đạt ở công thức CT8 (30 g/l Sacarose + 0,25 mg/l BA) cho số chồi trung bình cao nhất đạt 7,8 chồi/mẫu và 2,8 cm. Kết quả này cho thấy rằng tùy thuộc vào loài cây việc bổ sung chất phụ gia và điều hòa sinh trưởng khác nhau để phù hợp với thích nghi tái sinh chồi của từng cây ở điều kiện in vitro. Kết quả này làm cơ sở để duy trì, lưu giữ và nhân giống trong điều kiện nhiệt độ ánh sáng trong phòng.