Chuỗi giá trị toàn cầu có vai trò quan trọng tạo cơ hội cho các nước đang phát triển trở thành một phần của nền kinh tế toàn cầu. Khi tham gia vào thương mại toàn cầu đòi hỏi các doanh nghiệp phải liên tục học hỏi, có năng lực tiếp nhận công nghệ và hợp tác với các tác nhân trong chuỗi nhằm cải thiện năng lực cạnh tranh và/hoặc chuyển sang các hoạt động có giá trị gia tăng cao hơn. Nghiên cứu được thực hiện nhằm phân tích lý thuyết nâng cấp trong chuỗi giá trị nhằm phân tích nỗ lực nâng cấp của các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu tôm cũng như hợp tác dọc trong chuỗi, trên cơ sở đó khuyến nghị các doanh nghiệp cải thiện khả năng cạnh tranh trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Kết quả khảo sát 20 doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam và 170 hộ nuôi cho thấy: (1) chuỗi giá trị tôm do người mua dẫn dắt; (2) phần lớn các doanh nghiệp xuất khẩu tôm đã nâng cấp quy trình; (3) khả năng hợp tác dọc trong chuỗi giá trị tôm còn hạn chế. Trên cơ sở đó, khuyến nghị các doanh nghiệp cải thiện năng lực cạnh tranh để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu: (i) hoàn thiện chiến lược hợp tác dọc về phía trước và phía sau; (ii) đẩy mạnh nâng cấp sản phẩm bằng cách hướng đến sản phẩm giá trị gia tăng.