Luân canh tôm lúa (Ảnh: tepbac.com)

Diễn biến bất thường của điều kiện tự nhiên đang diễn ra nhanh chóng và có xu hướng ngày càng nghiêm trọng hơn, đe dọa đến đời sống của người dân đặc biệt là các hộ dân ven biển (IPCC, 2007). Biểu hiện thấy rõ nhất là từ cuối năm 2014, do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino mạnh, kéo dài nhất trong lịch sử dẫn đến hạn hán và xâm nhập mặn ở vùng ven biển diễn ra gay gắt, cao điểm nhất là mùa khô 2015-2016 (Ban chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai, 2016). Vùng Đồng bằng sông Cửu Long ghi nhận thiệt hại nặng nề đối với cả ngành trồng trọt thủy sản và chăn nuôi. Bên cạnh đó, thiếu nước sinh hoạt và các vấn đề phát sinh do khô hạn, xâm nhập mặn đã tạo ra áp lực lớn đến phát triển kinh tế-xã hội của vùng (Nguyễn Ngọc Anh, 2016).

Các tỉnh ven biển vùng Đồng bằng sông Cửu Long là vùng chịu thiệt hại kép (đồng thời cả hạn hán và mặn). Trong đó, Sóc Trăng là một trong những tỉnh đã công bố thiên tai mùa khô 2015-2016 (Ban chỉ đạo Chương trình hành động thích ứng với Biến đổi khí hậu ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2016). Huyện Mỹ Xuyên với vị trí tiếp giáp giữa vùng ven biển và nội đồng (Lê Quang Trí và ctv., 2008; Phạm Thanh Vũ và ctv., 2013) (Hình 1) tạo nên sự đa dạng về hệ sinh thái nông nghiệp. Tuy nhiên, sự đa dạng đó dẫn đến tính dễ nhạy cảm với những thay đổi bất thường của tự nhiên, đồng thời gây nhiều khó khăn trong việc quản lý sản xuất nông nghiệp. Trong mùa khô 2015-2016, hạn hán và xâm nhập mặn đã gây ra thiệt hại đối với hai đối tượng sản xuất chủ lực của huyện là cây lúa và con tôm, đặc biệt diện tích trồng lúa của huyện chịu thiệt hại rất lớn (Trạm Trồng trọt và BVTV huyện Mỹ Xuyên, 2016).

Diễn biến của biến đổi khí hậu, cụ thể là khô hạn và xâm nhập mặn những năm tiếp theo dự đoán sẽ phức tạp và cực đoan hơn (Smajgl A. et al.,2015; Nguyen Hieu Trung and Van Pham Dang Tri, 2014). Theo đó, các tác động tự nhiên đến canh tác nông nghiệp huyện Mỹ Xuyên là không thể lường trước. Hiệu quả hay rủi ro trong sản xuất phụ thuộc vào các yếu tố tác động đến mô hình canh tác, các giải pháp thích ứng và đối phó của cơ quan chuyên môn và nông hộ. Nghiên cứu nhằm đánh giá các tác động thực tế của hạn, mặn trong mùa khô 2015-2016 đến sản xuất nông nghiệp và các giải pháp ứng phó là cần thiết nhằm tìm ra giải pháp kịp thời cho phát triển bền vững của vùng nghiên cứu.   

Qua quá trình nghiên cứu, kết quả cho thấy phương pháp lấy ý kiến những người am hiểu (KIP) và phỏng vấn nông hộ được sử dụng để thu thập số liệu sơ cấp. Tổng cộng có 3 chuyên gia công tác trong ngành nông nghiệp và 61 nông hộ được phỏng vấn. Phương pháp thống kê mô tả được sử dụng để phân tích mức độ ảnh hưởng của đất, ngập lụt do triều, xâm nhập mặn và điều kiện thời tiết đến từng mô hình canh tác; các giải pháp thích ứng với những thay đổi của điều kiện tự nhiên. Kết quả cho thấy hai mô hình canh tác chính của huyện Mỹ Xuyên (lúa 2 vụ và luân canh tôm lúa) đều bị thiệt hại trong mùa khô 2015-2016. Xâm nhập mặn vào hệ thống kênh, độc chất phèn, thiếu nước tưới, khô hạn và mưa bất thường đã ảnh hưởng đến cả trồng lúa và nuôi tôm. Trong thời gian tới, nếu diễn biến của xâm nhập mặn và khô hạn tiếp tục cực đoan, 54% nông hộ sẽ tạm nghỉ vụ canh tác; 19% nông hộ vẫn canh tác bình thường nhưng sẽ chú ý theo dõi diễn biến của thời tiết để tránh thiệt hại và 27% nông hộ sẽ chuyển đổi sang mô hình canh tác mới, chủ yếu là nuôi tôm thâm canh. Kết quả nghiên cứu giúp đánh giá các tác động của khô hạn và xâm nhập mặn đến sản xuất nông nghiệp, có kế hoạch bố trí mùa vụ thích hợp cho huyện Mỹ Xuyên.