Hoa đại

Cây đại còn gọi là cây sứ, bông sứ, miễn chi, kê đảm tử…, có tên khoa học là Plumeria rubra L. var. acutifolia (Poir.) Bailey, thuộc họ trúc đào (Apocynaceae), là loài cây thân gỗ nhỏ, có thể cao đến 8 – 10m. Lá mọc so le, bản to, hình bầu dục hay xoan thuôn, có mũi ngắn, không lông hoặc ít khi có lông ở mặt dưới. Tùy theo loài, hoa đại có màu từ trắng, vàng tới hồng, đỏ và nở vào xuân, mùa hè rất thơm. Tuy nhiên, dùng loại hoa cánh trắng, tâm điểm vàng để làm thuốc mới có tác dụng.

Trong y học dân gian, các bộ phận của cây hoa đại đều có thể dùng làm thuốc như vỏ thân, vỏ rễ, hoa, nụ hoa, lá tươi và nhựa cây, nhưng sử dụng nhiều nhất là hoa.

Toàn cây có chứa một loại kháng sinh thực vật là fulvo plumierin, có tác dụng ức chế sự tăng sinh và phát triển của một số vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis.

Từng bộ phận khác nhau của cây có những công dụng khác nhau, chẳng hạn như trong vỏ thân có glucozit là agoniadin và một chất đắng là plumierit. Vỏ thân và rễ hơi có độc, vị đắng, tính mát.

Lá cây đại chữa bong gân, sai khớp, mụn nhọt. Hay nhựa mủ chứa thành phần chủ yếu là axít plumeric có thể dùng nhựa mủ để tẩy xổ (dân gian sử dụng để làm thuốc tẩy xổ, nhuận tràng, chữa táo bón thay thế cho đại hoàng) và chữa thuỷ thũng. Người suy nhược, già yếu, phụ nữ có thai, tiêu chảy không nên dùng do các thành phần trong cây có tác dụng tẩy xổ khá mạnh và hơi có độc. Cần tham vấn thầy thuốc trước khi sử dụng.

Hoa đại có công dụng tiêu đờm, trừ ho, hạ áp, làm thuốc chữa ho, kiết lỵ... Hoa đại khô có công hiệu mạnh hơn hoa tươi. Nên thu hái hoa khi vừa nở hết, phơi hay sấy khô dùng dần.

Để áp dụng và tham khảo, dưới đây xin gợi ý cách trị liệu bệnh từ cây hoa đại.

* Chữa cao huyết áp, lấy từ 12 - 20g hoa đại (loại khô), đem sắc (nấu) lấy nước, uống thay trà trong ngày. Uống hằng ngày.

* Bong gân: Dùng một lá tươi rửa sạch, giã nhuyễn, trộn với một ít muối ăn đắp lên chỗ sưng. Lại dùng một ít lá tươi khác, hơ lên lửa cho héo và đắp phía ngoài rồi cố định bằng băng hoặc vải sạch. Ngày đắp 1 – 3 lần liên tục như vậy 1 – 2 ngày.

* Đau nhức hay mụn nhọt: Lấy lá đại tươi giã nhuyễn đắp vào.

* Trị chân răng sưng đau: Lấy vỏ rễ ngâm rượu, dùng ngậm rất hiệu quả (chú ý không được nuốt vì có độc).

* Trị chứng ho: Dùng 4 – 12g hoa đại khô, sắc lấy nước, uống thay trà trong ngày (dùng loại hoa cánh trắng, tâm điểm vàng sẽ hiệu quả hơn).