Cần chính sách mới giải phóng các nguồn lực

Không chờ đến hội nghị triển khai công tác năm 2024 của Bộ KH&CN, giới quản lý khoa học và cộng đồng khoa học Việt Nam mới nhìn nhận và đánh giá những hoạt động đã qua. Ở rất nhiều lĩnh vực ngành nghề, KH&CN ngày một được chứng thực giá trị của mình. Ai cũng nói rằng, một giải pháp công nghệ hữu hiệu khi đi vào cuộc sống sẽ giải quyết được rất nhiều vấn đề: nhà khoa học có nhiều đóng góp cho xã hội hơn, có điều kiện nâng cao thu nhập; doanh nghiệp có cơ hội có được sản phẩm mới, đủ sức cạnh tranh với sản phẩm ngoại nhập về chất lượng và giá cả; người lao động có thêm cơ hội việc làm khi doanh nghiệp mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh; thị trường có thêm nhiều hàng hóa cho người tiêu dùng; nhà nước có thể thu thuế nhiều hơn từ doanh nghiệp… Rất nhiều đóng góp khác nhau và từ nhiều góc độ khác nhau của KH&CN và ĐMST, khi các nguồn lực đầu tư từ lĩnh vực công và tư, nguồn lực con người đi kèm know-how… được khai thác một cách đúng đắn.

Tuy nhiên, có rất nhiều điểm khuyết thiếu về chính sách trên con đường thúc đẩy tạo ra tri thức mới, sản phẩm mới của nhà khoa học và sau nữa là biến sản phẩm đó thành hàng hóa. Những điểm khuyết thiếu đã khiến cho nguồn lực không thể được phân bổ hoặc phân bổ thiếu hiệu quả cho các hoạt động KH&CN, hệ thống cơ sở vật chất KH&CN thiếu hụt, xuống cấp, thiếu nguồn nhân lực KH&CN do tình trạng chảy máu chất xám ở khu vực công sang khu vực tư, nhiều kết quả nghiên cứu không thể chuyển giao cho doanh nghiệp… Đó là thực tại diễn ra ở nhiều trường viện, doanh nghiệp… trong vài năm trở lại đây.

Trong hội nghị triển khai công tác năm 2024 của Bộ KH&CN, khi bày tỏ cảm kích trước đóng góp của KH&CN trong những kết quả đạt được của ngành nông nghiệp, suốt từ nuôi trồng thủy sản, đảm bảo an ninh lương thực, xuất khẩu nông sản, lâm nghiệp, thủy lợi…, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến cũng nêu một số vấn đề mà ngành nông nghiệp phải đối diện khi thực thi các đề tài KH&CN, đó là có nhiều cái ràng buộc trong việc triển khai công việc ở các cơ sở nghiên cứu của ngành nông nghiệp, khi áp dụng chính sách tự chủ tự chịu trách nhiệm với rất nhiều chính sách kế tiếp nhau trong vòng hơn 15 năm qua. Trong đó, có ba điểm ràng buộc lớn nhất với các cơ sở nghiên cứu này là tự chủ nhiệm vụ, tự chủ tài chính, tự chủ tổ chức.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến phân tích, “cả ba vướng mắc này đến nay vẫn chưa tháo gỡ được, khiến môi trường tài chính giằng chéo, thậm chí vướng mắc tài chính đã tạo ra những thứ mà anh em khoa học buộc phải tìm cách đối phó”. Vấn đề mà ông nêu lên, không chỉ khiến các nhà khoa học ngành nông nghiệp phải đau đầu mà còn khiến các nhà khoa học ở những lĩnh vực khác khó về xoay xở. Các nghị định về tự chủ, tự chịu trách nhiệm liên tiếp ra đời như Nghị định 115, Nghị định 54, Nghị định 60 không thể giải quyết được những vướng mắc ấy, thậm chí làm mọi việc thêm bế tắc hơn. “Từ hồi tôi còn làm giám đốc trung tâm đến nay tôi thấy vẫn chưa giải quyết được vấn đề. Giờ tôi vẫn hướng dẫn nghiên cứu sinh, sát cánh cùng anh em lắm, nên rất trăn trở về điều này”, ông nói.

Thứ nhất là Xây dựng thể chế. Chúng ta phải quản lý được lĩnh vực KH&CN và vẫn phải tạo dựng được hành lang cho phát triển. Đồng thời phải có chính sách đặc thù để phát triển và phát huy sức sáng tạo của lực lượng hết sức đặc biệt này.

Thứ hai là Bộ KH&CN cần thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng KH&CN, tạo động lực để mọi người cùng tham gia.

Thứ ba là Phối hợp. Vấn đề phối hợp của chúng ta vẫn là điểm yếu, chúng ta phải tạo dựng được sự phối hợp giữa các bộ, ngành, Trung ương, địa phương, nhà khoa học với doanh nghiệp. Bên cạnh đó chúng ta cần kết nối để học hỏi và tận dụng được thành tựu của khoa học thế giới, đứng trên vai những người khổng lồ.

Thứ tư là Tử tế. Ở đây, tôi muốn nói rộng hơn là tử tế với công việc, nghĩa là trách nhiệm hơn, quyết liệt hơn, biết chia sẻ với nhau hơn, đặc biệt đối với nhà khoa học. Nếu chúng ta không tử tế với các nhà khoa học thì chẳng bao giờ các nhà khoa học đến với chúng ta cả.

Lược trích phát biểu của Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang tại Hội nghị Triển khai công tác năm 2024 của Bộ KH&CN.